DOSYA: ÇEVİRİ VE SANSÜR Hazırlayan: Nurdan Cihanşümül Maral

147
Genç ÇN
Herhangi bir metne uygun bir terminoloji seçimi için, anahtar terimlerin aynı yazar tarafından
yazılmış başka metinlerde ya da başka yazarlar tarafından yazılmış aynı ya da benzer konularda
nasıl ele alındığını düşünmek gerekir. Aynı zamanda, başka çevirmenlerin aynı sorunların nasıl
üstesinden geldiğini belirlemek de genellikle çok yararlıdır. Bu bağlamsal unsurların hepsi, özellikle,
aynı dili kullanan farklı ülkelerde farklı terimlerin kullanılması durumunda çevirmenlere
yararlı olan bağlamlar karmaşasının bir parçasıdır. Örneğin, birtakım bilgisayar işlevleri terminolojisi
aynı kara parçasında bulunan Çin ve Tayvan arasında farklılaşır ve böylece, her iki
bölgedeki insanlara hitap eden metinlerde, bu farklılıklar dikkate alınmalıdır.
Bir çevirmen, hem bir dilin farklı alanlardaki günlük kullanımından, hem de yayınlanmış
metinlerdeki kullanımından haberdar olmalıdır. Örneğin, Latin Amerika ve İspanya’daki İspanyolca
farklılıklarını düşünürsek, özellikle, anlamsal açıdan, Latin Amerikalıların İspanyol İngilizcesinden
daha çok Amerikan İngilizcesinden ödünçlemeye eğilimli olduğu gözlemlenebilir.
Gerçek metinlerin sözdizimsel bağlamları, dikkate alınması gereken en temel unsurdur fakat
genellikle dizisel unsurlar da önemlidir. Uygun bir terimin seçimi, anlamsal olarak ilgili başka terimlere
bağlıdır, örneğin İngilizce’deki ‘friendly (arkadaşça) sözcüğünün karşılığı olarak İspanyolca’da
birkaç olası farklı sözcük vardır: ‘amigable, amistoso, amable, simpatico, cordial’ sözcükleri
bazı İspanyolca sözlüklerde, eş anlamlı sözcükler olarak listelenir fakat bu sözcükler, hem düzanlamsal
hem çağrışımsal olarak önemli ölçüde farklılaşır. Örneğin, ‘amigable’ İspanyolca konuşma
dilinde neredeyse hiç bilinmeyen bir terimdir; ‘amable’ samimiyeti ve sevimli birisini akıllara getirirken,
‘amistoso’ daha çok, durum veya olaylara işaret eden bağlamlarda yer alır. ‘Cordial’
oldukça yüksek biçem ve daha objektif ortamları temsil ederken, ‘simpatico’ sıfatı ise, şüphesiz,
İngilizce’deki ‘friendly’ sözcüğünün en yaygın karşılığıdır. Bu İspanyolca terimlerden birini ya da
diğerini seçmek, aslında, ilgili metinlerin hem İngilizce hem de İspanyolca bağlamlarına bağlıdır.
Bir çevirmen, yakın ya da uzak sözdizimsel ve dizisel bağlamlara ek olarak, her zaman kaynak metnin
biçiminden önce, bağlamları düşünmelidir. Yazar hakkında bilgi, metnin yazılmasına yol açan
durumlar, yazarın biçeminin özelliği ya da özel ilgi ve bilgi alanları çeviri etkinliğinde büyük ölçüde
önemli rol oynayabilir. Çevirmenlerin kaynak metnin biçemi ve içeriğinden yana sahip olduğu
görüşler bile, neredeyse kaçınılmaz olarak, ilgili bağlam gruplarının bir parçası olur. Aslında, bazı
seçkin çevirmenler, gerçekten, belli tarzla ilgisi olmayan metinleri çevirmeyi reddederler çünkü
kendi değer ölçütlerine karşı olan bir şeye, adil davranabileceklerine inanmazlar.
Eğer bir metin, çevirmenin kullanmak zorunda olduğu başka bir erek dile ya da aynı dile daha
önce çevrilmişse, bu varolan çeviriler, özellikle önemli bağlamlar oluştururlar çünkü çoğu alıcı hiç
şüphesiz varolan çeviriler aracılığıyla kaynak metin hakkında zaten bildikleri şeylerden etkilenecektir.
Bu, yüksek edebiyat kalitesindeki klasik metinleri çevirirken çok önemli bir noktadır çünkü
seçkin çevirmenlerin çoğu, bilinen ifadeler ve anahtar terimlerin çevirisi için zaten bir örnek oluşturmuşlardır.
Bu gibi daha önceden yapılmış çeviriler, özellikle, kalıplaşmış vahiylerin yeni ve/veya
daha doğru çevirilere gerçek engeller oluşturduğuna dair çeşitli fikirlerin bulunduğu dini metinleri
çevirirken çok önemlidir.