DOSYA: ÇEVİRİ VE SANSÜR Hazırlayan: Nurdan Cihanşümül Maral

53
Dosya
anlaşılır bir olgudur. Özellikle Yahudi kökenli ve Bolşevik görüşlü – Dostoyevski ve Tolstoy gibi
Rus yazarların dışında - yazarların yapıtları bu bağlamda hedef alınmıştır (Sauder 1983: 120).
Yayın öncesi ve sonrası sansürün yanında kişi ve kuruluşların izlenmesi ve kapatılması için kimin,
ne zaman, neyi yayımlayabileceği, basabileceği, yayabileceği ve okuyabileceğinin belirlendiği bir
denetim mekanizmasının (agy: 154) oluşturulması yapıtların titizlikle izlendiğinin göstergelerinden
biridir.
Tarihte sansüre salt baskıcı ideolojiler ya da yönetimler başvurmamıştır. Aklın ve mantığın birçok
alanda egemen olduğu, insanı eğitmenin toplumsa bir görev sayıldığı Aydınlanma döneminde bile
sansür uygulamalarıyla karşılaşılmaktadır (Sauder 1983: 17). Bunun, insanın eğitilmesi, aklını kullanması
ve bireyselleşmesinin önem kazandığı topluma yararlı bilgilerin sunulması gerektiğinin
düşünüldüğünde bu dönemde bu anlayışa karşı olabilecek yayınların sansürlenerek yasaklanmasından
kaynaklandığını söyleyebiliriz. (9). Almanya’nın dışında Fransa ve İngiltere gibi gelişmiş
ülkelerde de sansür uygulamaları hiç kuşkusuz olmuştur. Özgürlüğün simgesi olan Fransız Devrimi’nde
bile kitaplar yakılmıştır. Hatta 27. Temmuz 1798 tarihinde sarayın bahçesinde düzenlenen
“Özgürlük Bayramı”nda kitaplar yakılmıştır (10) (agy: 16). Yine aynı yüzyıl İngiltere’sinde
sansür uygulamalarıyla karşılaşmaktayız. Oxford Üniversitesi’ne bağlı bir sansür kurulunun
kararıyla, Sauder’in de vurguladığı gibi, bir kütüphane oluşturabilecek sayıda, başta dini kitaplar
sonraları ise daha çok siyasi kitaplar olmak üzere, yakılmıştır (agy: 16).
Sansür ve çeviri ilişkisini irdelemeden önce, sansürün genel hatlarıyla tarihsel bir olgu olarak her
dönem ve kültürde var olabileceğini/uygulanabileceğini belli sınırlar içerisinde göstermeye çalıştık.
Ancak konunun anlaşılabilmesi için bazı soruları sormakta yarar vardır. Sözgelimi, sansür bir metne
nasıl uygulanmaktadır? Sansürden kurtulmanın yolları var mıdır? Sansüre uğrayan bir yapıtın
yazarı sansürden nasıl etkilenebilir? Okur, sansüre uğramış bir yapıta nasıl yaklaşmaktadır? Bütün
bu soruları ve yanıtlarını bu çalışmada kapsamlı biçimde tartışmak olası değildir, ancak bu tür
soruların, daha çok okurun kafasında çoğaltılması ve yanıtlanmasıyla sansür olgusu daha da somutluk
kazanabilir anlaşılır kılınabilir. Çalışmanın başında da işaret edildiği gibi, yerel bir yapıtla
bir çeviriye uygulanan sansür arasında ortak bazı nitelikler bulunmaktadır. Her şeyden önce,
yazarın yabancı olması, özgün dilinin erek dilden farklı olması, kaynak metni etkileyen metin dışı
etmenlerin farklı bir kültüre ait olması, son olarak farklı bir okura seslenilmesi kayna metne uygulanan
sansürün çeviriye uygulanan sansürden bazı açılardan farklı olmasını sağlamaktadır. Her
ikisinin de kendilerine göre oluşum koşulları ve gerekçeleri farklı olduğundan aralarında bazı
ayrımların olması da kaçınılmazdır. Genel anlamda, kendi toplum ve kültürünün ürünü olan yapıtlar
ve bu yapıtları yaratan yazarlar, çeviri yapan bir çevirmenin maruz kaldığı baskılardan daha
ağır yaptırımlarla karşılaşmaktadır. Çünkü yazar, her şeyden önce toplumda bilinen/tanınan, belli
bir okur kitlesi olan ve içerisinde yaşadığı toplumun koşullarını belli düzlemde okurlarıyla paylaşan
biridir. Oysa çevirmen, ‘kendi’ kültürünün dışında oluşmuş olan, bu çerçevede, sosyo-kültürel,
tarihsel bağlamda farklı değerleri yansıtan bir yapıtı kaynak dilden alarak okurları, dili, beklentileri
farklı olan erek bir dile/kültüre ‘aktarmaktadır’. Sansürü uygulayan gücün/güçlerin birinci derecede
kendisine yakın duran, daha doğrusu, içinde yaşadıkları toplumun bir üyesi olan çevirmenden
daha çok yazara ve onun yapıtlarına karşı gelmeleri bu açıdan anlamlıdır. Özellikle de