DOSYA: ÇEVİRİ VE SANSÜR Hazırlayan: Nurdan Cihanşümül Maral

121
Çeviribilim
meyebilirdi, yazarlar tarafından kişisel olarak, rastgele çizilmemiş olsalar ya da yazarlar sınırları
hangi ölçütlere göre çizdiklerini açıkça belirtmiş olsalardı.
Örneğin yazarlar arasında en sert eleştirileri yöneltenlerden biri olan Celal Üster, Yardımcı’yı
“Perec’in “metnine dört bölüm eklemek”, “başlıkları değiştirmek” ve “Perec’in kitabını başka bir
kitaba dönüştürmek”le (Üster 2006b) suçlar, çevirmenin “çevirdiği kitabın tek bir kelimesini
değiştiremeyeceğini” (Üster 2006b) iddia ederken, konu yoruma ve özel bir çeviri türü olarak şiir
çevirisine geldiğinde şunları söylüyordu:
“Kimi kitapların çevirisi, belirli bir uyarlamayı gerektirebilir. Kimi çevirmenler de çevirdikleri yazara
bir hayli müdahale ederek onu iyice ‘bizden’ kılarlar....Şiir çevirisinin ‘özgür’ bir yaklaşımı bir
ölçüde kaldırdığını, dahası bazen kaçınılmaz kıldığını söyleyebilirim” (Üster 2006b, vurgu bana
ait).
Yani, kelimesi kelimesine ya da sadık çeviriyi savunan Üster’e göre, “kimi” kitapların çevirisi “belirli
bir” uyarlamayı gerektiriyor, “özgür” bir yaklaşım “bazen” kaçınılmaz olabiliyordu. Benzer bir yaklaşım
da Tahsin Yücel’in yazısında görülüyordu. Çağlar’ı 1453 tarihini kitaptan çıkarmakla eleştiren
Yücel başka bir çeviri örneği için şu görüşleri dile getiriyordu:
“Bir çevirmenin çevirdiği metne olabildiğince bağlı kalması gerekir... Hukuksal, politik nedenlerle
yapılan çıkarmalar da oluyor ve bunun da bir kısmını anlamak gerekir. Hiç olmayacak bir şey
değil. Örneğin 'Küçük Prens'te Atatürk ile ilgili hoş olmayan bir cümleyi çıkarıyor çevirmen, ben
olsam ben de çıkarırdım doğrusu” (Atmaca içinde Yücel 2006, vurgu bana ait).
Yani Yücel’e göre “sadakat” delinemeyecek bir kural değildi. “Sadakatsizliği” hoş görebileceğimiz
“bir kısım” müdahaleler de olabilirdi. Tuncay Birkan’ın ortaya koyduğu yaklaşım ise sözünü ettiğim
sınır sorunsalının en ilginç örneklerinden biri. Birkan şöyle diyordu:
“Her iyi çevirmenin bir damgası vardır aslında. O damgayı örneğin bölümler ekleyerek, kitapta
olmayan üslubu kitaba dayatarak fazla öne çıkarmak gayrimeşru şeylerdir. Çevirmenin asli sorumluluğu
metine karşıdır ve bütün iyi çevirmenler bunun farkında olmak zorundadır. Elbette çevirmenin
yaratıcı bir şahsiyet olduğunu gözden kaçırmamak şart. Dengeli ve ölçülü olmaya
çalışmak gerekir. Bu soruşturmaya konu olan vakada ölçünün biraz kaçtığı görülüyor” (Atmaca
içinde Birkan 2006, vurgu bana ait).
Dikkat çekmeye çalıştığım bölümlerde görüldüğü üzere, kural koyucu bir çeviri üst-söylemini benimseyen
yazarlar, aynı zamanda bir çelişki sergilemekten kaçınamıyor ve bu çelişki kendini en
açık biçimde “sınırlardan” söz edildiği zaman gösteriyordu. Bu bölümde yazarlar aynı anda hem
çevirmenin damgasından hem de bu damganın meşru sayılamayacak bir düzeyde kullanılmasından
ya da hem çevirmenin yaratıcılığından hem de yaratıcılıkta ölçüyü kaçırmaktan bahsediyorlardı.
Ancak “kimi”, “bazı” durumların tam olarak nasıl belirlendiği sorusu ile çevirmenin
müdahalesinin ne zaman hoş görülebilir olacağı ve ne zaman bir ihlal teşkil edeceği herhangi bir
açıklığa kavuşmuyordu. Bu bağlamdaki sınır sorunsalının önemli olmasının nedeni, bu sorunsalın,
ilki lehine olmak üzere özgün ve çeviri arasındaki ikili karşıtlık ve çevirmenin karar-veren bir özne-