DOSYA: ÇEVİRİ VE SANSÜR Hazırlayan: Nurdan Cihanşümül Maral

65
Dosya
Açık ve belli olmayan şeyse, mevcut iktidarın yaklaşım ve girişimlerinin ne tür yapılar ortaya çıkarabileceği.
Siyasi iktidara gelmek için yeterli desteği ve gücü bulan bir çizginin, Türkiye’nin yerleşik
iktidar yapılarını ve toplumun edilgenliğini kullanarak “milletin değerleri adına” toplum üzerinde
yapabileceği şekillendirmeler doğaldır ki endişeleri artırıyor. Ama umalım ki verilecek tepkiler
endişelere değil, toplumsal tarihsel koşulların sağduyuyla okunmasına dayansın.
Kültür ve sanat alanına bakıldığında, siyaset alanıyla bu alanlar arasında bir koşutluk oluştuğu
giderek daha fazla dikkat çekiyor. Burada da aynı çelişkili görünümle, ifade özgürlüğü alanına müdahaleler
ve sansürcü uygulamalar yoğunlaşıyor. Önceki dönemlerde devlet erkinin ve hakim ideolojinin
kaba yöntemlerle uygulandığı yasak ve baskılara kamuoyunda fazla tepki gelmez,
tepkilerin esası bizzat bu uygulamalardan nasibini alan kesimlerden gelir ve marjinal olarak algılanırdı.
Oysa bugün örneğin Ölüm Pornosu (C. Palahniuk, Ayrıntı Yayınları) kitabının yayıncısının
ve çevirmeninin yargılanması medyada da alışılmadık bir ilgi görüyor ve toplumun farklı kesimlerine
yayılan bir tepkiyle karşılanıyor. Elektroşok verilmiş gibi toplumu paralize eden 12 Eylül
darbe dönemini bir kenara bırakalım, sonraki dönemlerde de kovuşturmaya uğrayan nice yayın
ancak beraat ettikten sonra yayınlanabiliyordu ve okur kesiminin gündemine beraat kararından
sonra girebiliyordu. Basın yasasında 80’li yıllardaki önceden izne tabi tutma yetkisine kıyasla, daha
sonraları devreye giren uygulama biçimi olarak yayından sonra müdahale yöntemine geçilmesi
bir iyileşmeydi. Bugün ise hüküm verilmediği sürece yayınlar okura ulaşmaya devam ediyor. Öte
yandan toplumun yasaklamalara karşı daha tepkili ve duyarlı hale geldiğini gösteren çokça belirti
de var. Aslında daha önceleri de varolan, ama özel alanda kalan tepkilerin bugün kendini ifade
edecek alternatif medya mecraları bulmasının da bu görüntüde payı olsa gerek.
Gerek mevzuattaki iyileştirmeler gerekse toplumsal duyarlılığın geldiği nokta bugün iktidar olmayı
ve iktidarını baskılarla tahkim etmeyi eskiye kıyasla zorlaştırıyor. Bu zorluk nedeniyle olsa gerek,
bugünkü baskıcı pratiklerin doğrudan birer yasaklama biçiminde uygulanmadığına, tersine
demokrasi, insan hakları, çocukların manevi bakımdan korunması gibi meşrulaştırma araçları üzerinden
gerekçeler yaratılma yoluna gidildiğine tanık oluyoruz.
Müstehcenlik iddiasıyla açılan davalar, tam da bu dolambaçlı hareket tarzını yansıtıyor. Giderek
bir mekanizma özelliği kazanan uygulama şöyle işliyor: Birileri rahatsız olduğu bir kitabı ihbar
ediyor. “Müstehcen” yayını cezalandıran TCK’nin 226. maddesinde “Bu madde hükümleri, bilimsel
eserlerle; üçüncü fıkra hariç olmak ve çocuklara ulaşması engellenmek koşuluyla, sanatsal ve
edebi değeri olan eserler hakkında uygulanmaz” hükmü bulunduğu için doğrudan bir dava
açılamıyor. Konu yetişkin olmayanları korumadan sorumlu “Muzır Kurulu”na iletiliyor. Onların
atadığı bilirkişiler de kitaptan tek tek cümleler ve kelimeler alıntılayarak kitabın çocuklar için zararlı
olduğu değerlendirmesini yapıyorlar ve de bu arada eserin sanatsal bir değeri olmadığına
hükmediyorlar; ve konu oradan savcılığa ve sonra da mahkemeye ulaşıyor. Sadece yayının kısıtlanması
yoluna gidilmeyip, yayıncı, yazar ve çevirmen ceza yasası kapsamında müstehcenlik sanığı
haline geliyor. Bu işleyişte mevcut hukuk yapısının labirentleri içinden kendi sosyal-kültürel normlarını
dayatmak isteyen kesimlerin buradan mahkumiyet çıkarmaları zor. Ancak bu mekanizma
kullanılarak dava açılması bile bir baskı aracı olarak işlemeye başladı.