DOSYA: ÇEVİRİ VE SANSÜR Hazırlayan: Nurdan Cihanşümül Maral

Dosya 68
tartışmada temel önemde. İki uç örnek vermek gerekirse, sözgelimi bir siyasal iktidarın kendi
icraatine dönük bir eleştiriye tahammülsüzlüğü ve elindeki iktidar araçlarını kullanarak bu eleştiriyi
engellemesi farklı birşeydir, mesleki bir amaçla bir araya gelmiş bir örgütlenmenin mail grubunda
parti siyaseti yapanların uyarılması, moderasyon yoluyla engellenmesi farklı birşeydir. İkinci durumda
da serbestlik olması gerektiğini, moderasyonun herkes adına karar veremeyeceğini,
katılımcıların bunu ayırdedecek zihinsel melekeye sahip olduğunu söyleyerek bu durumlardaki
engellemeye karşı tavır alanlar da olabilir, olmaktadır. Konu tartışmaya açıktır, ancak bu iki uç
örneği aynı başlık altında, aynı tepki biçimleriyle karşılamak özgürleşme taleplerini içeriksizleştirir
ve farklı durumları eşdeğerli hale getirir. Batı’yla bizim koşullarımızı karşılaştırmak ve Batı’yla ilişkilerimizi
değerlendirmek söz konusu olduğunda da, bu sorun öne çıkıyor. Orada görülen farklı
türden kısıtmalar bizdeki örneklerle aynı kaba koyularak yapılan üstünkörü karşılaştırmalar
kafaları bulandırıyor.
İfade özgürlüğünün temel hak olduğu, özellikle iktidar erki eliyle kısıtlamalarının istisna düzeyinde
kaldığı Batı’da da, kısıtlamanın hangi durumlarda gerekli ve meşru olduğu tartışmasında çelişkili
durumlar yaşanabiliyor ve zaman içinde duyarlılıklar değişebiliyor; ama örnek vakalarda yapılan
tartışmalara ve verilen kararlara bakınca büyük ölçüde bir konsensüs ve ortak dil olduğunu
söyleyebiliriz. Bazı belirsizlikleri olsa da, Batı ülkelerinde kendi içinde işleyen, özgürlükler
konusunda yüksek duyarlığını koruyan bir kamusal denetimin (devlet veya hükümete endeksli
olmayan bir kamusallık) varlığı görülüyor. Türkiye’de de haber olduğu üzere Kurtlar Vadisi Filistin
filminin Almanya gösterimi çevresinde yaşananlar buna iyi bir örnek.
O dönemde olay Türkiye’de kestirme biçimde “Kurtlar Vadisi Filistin Almanya’da yasaklandı” biçiminde
verildi ve burada bu kadar meraklısı olan (ve Almanya’da da Türkiye kökenlilerin çok ilgi
gösterdiği) bir filmin yasaklanmasını kaba bir sansür uygulaması olarak anlayan kesimler öfkeyle
seslerini yükselttiler. Oysa gerçek çok daha karmaşıktı. Özetleyerek söylemek gerekirse: Almanya’da
geniş çevrelerin bu filmin şiddet yüklü ve ayrımcı mesajına dönük duyduğu rahatsızlığı
dile getirmelerinin ardından, film için yaş sınırı getirip getirmeme tartışması yaşandı; sonuçta da
filmin yayından kaldırılması değil, 16 yaş altı gençler için kısmi ve geçici bir engelleme söz konusu
oldu. Türkiye’de ve Almanya’daki Türkiye kökenli geniş çevrelerde, bunun çifte standart örneği
olduğu ve “Türklere karşı bir önyargı”nın yansıması olduğu yönünde tepkiler gösterildi. Gerçekten
de örneğin Amerikan filmi Rambo için Almanya’da entelektüel çevrelerdeki eleştiriler dışında bu
tür itirazlar yaşanmamışken Türkiye’den bir filme bu tepkilerin verilmesini, Türkiye penceresinden
anlamak zordur. Ama tam da böyle bir “biz-onlar” odaklı bir bakış, durumu sağlıklı değerlendirmeyi
engelliyor. Somut olarak söylemek gerekirse, burada Almanya toplumunun Yahudiler’le
ilgili çok özel duyarlılıklarının olduğunu ve filmin galasının (rastlantı olamayacak biçimde)
Yahudi soykırımını anma gününe denk getirilmesinin oradaki asap bozuculuğunu anlamak, fazladan
kültürel bilgi gerektiriyor. Eksik bilgi birtakım hınçlarla da birleşince kimlik kavgalarını engellemek
olanaksızlaşıyor.
Bu örnekten hareketle iki noktaya dikkat çekebiliriz. Birincisi, Batı ülkelerinde Doğulu ve Müslüman
toplumlara karşı toplumsal/siyasal önyargılar rol oynamakla birlikte, kaba bir çifte standart-