DOSYA: ÇEVİRİ VE SANSÜR Hazırlayan: Nurdan Cihanşümül Maral

Çeviribilim 116
tilmeyen bir çeviri kullanıyor. Oysa çevirmenin yaşam öyküsü ve öteki yazıları bu özel alanda,
yazın alanında uzmanlık bilgisine sahip olduğunu gösteriyor. Burada yazını bilen, çeviri yazını da
bilen ama bu bilgisini yaptığı çeviri ediminde işlevsel kılamayan çünkü belki de dizgesel çeviri eğitiminden
geçmemiş bir çevirmen davranışı görülüyor. Alınan çevirmen kararlarındaki tutarsızlık çevirmenin
deneyimsizliğinden olduğu gibi yayınevinin özensizliğinden de kaynaklanmış olabilir.
Bu çevirmen kararını Andrew Chesterman’in çeviride etik konusuna yaklaşırken yararlandığı 4
örnekçeye başvurarak değerlendirelim.
Birincisi klasik yaklaşımdır: Tasarım düşüncesine dayanır. Etik bir çeviri kaynak metni tasarımlar,
yansıtır ve ona benzer, onun yerini tutar. Burada temel odak noktası “doğruyu söylemek”tir.
Genç’in çözümü kaynak metni sözcüğü sözcüğüne yansıtmak yoluyla “doğruyu söyler” bir anlamda.
Ancak, erek dizge açısından bakıldığında birikimi ve geleneği yok sayarak “doğrucu” davranmamaktadır.
İkinci yaklaşım, sunulan hizmeti odağa alır. Çevirmen, işverenin (bu durumda yayınevi) isteği
doğrultusunda yapar çevirisini. Ancak sunulan hizmette kaynak metin açısından olmasa da dizge
açısından eksiklik oluşur. En azından, Fişekçi araya girip bilgi istemeden, bir önsöz, sonsöz, dipnot,
vb. bir yolla okurla iletişim kurularak, bilgi verilerek daha saydam yaklaşım sergilenebilirdi.
Üçüncüsü iletişim örnekçesidir. Burada etik, iletişen iki yan arasındaki iletişimin doğru kurulmasını
temel alır. Bizim örneğimizde çevirmen okuruna kaynak metne değil de dizgeye ilişkin eksik ya da
savruk bilgi vererek iletişimin aksamasına, metnin verimli kullanımının engellenmesine yol açmakta.
Bunu Fişekçi’ye verdiği yanıtla, çevirinin bir bölümü için bir ölçüde onarsa da daha sonraki
kararlarının tutarsızlığı açıklığa kavuşmuyor.
Dördüncü etik örnekçesi ise normlara dayanır. Normlar çevirmenlerin ve onların içinde çalıştığı
bağlamın ürettiği kurallardır. Çeviri eğitiminin de bu normların oluşumunda hatırı sayılır bir etkisi
olduğu yadsınamaz. (Bkz. Bengi-Öner 2001: 39-61 “Söylem ve Çeviri: İşte bu iş”)
Çeviri kararlarının çeviri eğitimine yansımaları
Yazın çevirisi derslerinde çevirmen adaylarına çevirinin bir süreç olduğu, üstelik karmaşık bir süreç
olduğu anlatılır. Çeviri bir yanıyla bireysel bir süreç olduğu denli, başka bir açıdan bakıldığında katmanlaşan
ve bir takımın bölüştüğü bir sorumluluktur, işbölümüdür. Uzman çevirmen kendi
ürününün bir denetim işleminden geçmesini de sağlamakla yükümlüdür. Yayınevi de bunu sunmakla
yükümlüdür. Yayınevi normları değişken olsa da çeviri eğitiminin normları denetim sürecini
kaçınılmaz sayar.
Çeviri eğitimine kulak verecek olursak, bu özgül durumda çevirmen kararı süreci şöyle işler: Diyelim
bir metin içinde bir başka metin alıntılanıyor. Çevirmen ne yapar? A) Çevirmen araştırma yapar,
sorular sorar: Bu metin bu dile daha önce çevrilmiş mi? Kaç kez çevrilmiş. Çevirilerin durumu
nedir? Çeviriler benim işime yarıyor mu? Bu metinde işlevsel olacak mı? gibi sorular sorarak yanıtlarını
bulur. Bu süreci Kaya Genç’ın Fişekçi ile paylaştığı ilk çevirmen kararında izleyebiliyoruz.
Ancak normlara uygun bu ilk uzman çevirmen kararından sonraki aşamada, böylesi bir kararın