DOSYA: ÇEVİRİ VE SANSÜR Hazırlayan: Nurdan Cihanşümül Maral

Yüksel Pazarkaya
Çevirinin Estetiği
Deneme 98
Cem Yayınları sahibi sevgili Ali Uğur’un önerisiyle 2003 yılında Rainer Maria Rilke’nin bütün şiirlerini
çevirmeye başladım, daha doğrusu, şairin çıkardığı sırayla bütün şiir kitaplarını. İlk kitap, “İyi
Ruhlara Adak”, 2004 yılında yayımlandı. Sonra her yıl bir ya da iki kitap eklendi. 2011 yılında on
birinci kitap olarak “Requiem / Duino Ağıtları” çıktı. Sıra on ikinci ve son kitap olarak “Orpheus’a
Soneler” başyapıtında. O da çıkınca, yaklaşık on yıla yayılan bu girişimin sonuçlanacağını umuyorum.
Böylece, şairin kendisinin düzenleyip yayına verdiği bütün şiir kitaplarına Türkçe’de ilk kez
ulaşılabilecek. Bunların dışında şairin kitaplara girmemiş pek çok şiiri var. Ayrıca şairin Fransızca
yazdığı şiirlerle birkaç da Rusça denemesi benim çeviri çalışmamın dışında kalıyor. (Sevgili Eray
Canberk, Rilke’nin Fransızca şiirlerini çevirdiğinden yıllar önce bana söz etmişti. Umarım onlar da
bir gün kitaplaşır.)
Bu işe girişirken, çekinmediğimi, tedirgin olmadığımı söyleyemem. Özellikle Rilke gibi bir dünya
şairini çevirmeye kalkışırken, iyi Almanca ve iyi Türkçe bilmenin yeterli olmadığını kavrayacak denli,
edebiyat ve sanatla, 1960 yılından beri de Türkçe’den Almanca’ya, Almanca’dan Türkçe’ye çeviri
uğraşıyla haşır neşirim. Bir de Behçet Necatigil gibi bir ustanın, Rilke’den yaptığı bazı çevirileri,
özellikle “Malte Laurids Brigge’nin Notları”nı özümsemiş bir okuryazar olarak, haddini bilenin
ürkmesini de derinden duyumsadım. Yine de henüz yapılmamış bir işe, Ali Uğur’un da yüreklendirmesiyle,
amatör ruhun (isterseniz: cahil) cesaretiyle kalkıştım. Çıkan sonuçları, eksik olmasınlar,
sözlü yazılı öven dostlar ve okurlar oldu ve mutlaka yetersiz bulanlar, beğenmeyenler de vardır.
Ama daha iyisini denemek herkese açık. Bana sorarsanız, şiirden şiire algılamam ve hoşnutluğum
farklı. Doyuran sonuçlar yanında fragman kalan sonuçlar da var elbette. Şairin ilk şiirlerinden son
şiirlerine dek farklı evreleri, anlayış ve deyiş biçimlerini kapsayan yüzlerce şiirin çevirisinde bu da
olağan ve doğal, sanırım. Yeni basımlara kavuşur mu bu şiirler, bir daha elden, gözden, ustan,
sezgiden ve duygudan süzebilir miyim, bunu zamana bırakacağız.
Çeviri işinin de bir anlayışa, bir tasarıma dayanması gerekir, değil mi? Artık üniversitelerde bunun
kuramı da yapılıyor ve öğretiliyor, ama onlar hep eldeki, somut sonuçtan yola çıkan yöntemler.