DOSYA: ÇEVİRİ VE SANSÜR Hazırlayan: Nurdan Cihanşümül Maral

67
Dosya
rulup desteklenir ve hatta büyük yatırımlar yapar. Böylece hayatın aynası olacak, toplumu bilinçlendirecek
ve sanat yoluyla eğitecek, 16+ gibi bir laubalilik ile uçuk fanteziler ise o kapıdan
içeri giremeyecektir. Yoksa sanattan uzak ve sığ konuları topluma cinsellik ve erotik soslarla yutturmaya
çalışan işletmeler açmak devlet veya belediyelerin görevleri arasında değildir.”
Hiç kuşkusuz bu “dostça eleştiri” hem yöneticilere bir ön uyarıdır hem de daha yukarılara
mesajdır. İ. Pala’nın öyle amaçlamış olmadığına inansak bile, mevcut konjonktürde bu yöndeki
etkiler programlanmış gibidir. Etki alanı da şehir tiyatrolarının repertuarına ayar vermekle sınırlı
görünmüyor. Sözünü ettiği oyunları kastederek “sanat diye bayağılıkların yutturulmaya
çalışıldığı”nı söylemesi, son dönem Muzır Kurulu “bilirkişileri”nin raporlarının düşünceye tercümesi
gibi duruyor.
Bilindiği gibi çeviri ve çevirmenler de bu iklimden nasibini fazlasıyla alıyor. Hatta çeviri hattı bu
“yeni” yaklaşımın güçlü filtreler koymak isteyeceği ilk kanallardan biri olabilir. Çünkü çeviri kaynaklı
yayınlar özel bir çelişki potansiyeli içeriyor. Çeviri dediğimiz şey başka kütürel-toplumsal ortamlar
içinde oluşan metinlerin aktarılması olduğundan, bazı beklentilerle ve değer yargılarıyla
ani biçimde karşı karşıya gelinebiliyor. Tabii aynı toplum içinde varolan çelişkilerin ve çatışma
potansiyellerinin daha az önemli olduğu anlamına gelmez bu. Hatta asıl büyük sürtüşmeler aynı
toplumun farklı kesimleri arasında yaşanıyor çoğunlukla. Çeviri ve yerli yayınlar arasında genel
anlamda bir farktan şu açıdan söz edilebileceğini düşünüyorum: Çevrilen metinler (özgün
metinler) şu veya bu düzeyde farklı bir iletişim ortamının sonucudur (bu anlamda referans
çerçevesi farklıdır), bundan dolayı da metinlere yüklenen anlamda kaymalar (asimetriler) olması
şaşırtıcı değildir. Oysa aynı toplum içinde birbirinin zıddı yaklaşımlar bile aynı yakın ortamı paylaşıyorlar
ve onları ayrıştıran konularda çekişme halindedirler (referans çerçeveleri ortaktır); tam
da bu nedenle, bu kesimler arasındaki sürtüşmeler daha doğrudan ve daha sert yaşanabilmektedir.
İfade özgürlüğü konusunda duyarlılıklar ve sınırlar meselesinde elbette zaman mekan olarak
nerede durduğumuzu bilmek ve bu temelde hareket etmek durumundayız. Başka ülkelerde daha
rahat karşılanan yayınların bizim ülkemizde de, aynı rahatlıkla karşılanmasını beklemek fazla iyimserlik
olur. Toplumsal kesimlerin beklentileri, olası tepkileri önemsenmeden, ne zaman nerede
kime gideceğine bakılmadan, duyarlılıklar yok sayılarak metinlerin aktarılması çok da anlamlı bir
iş değil ve özgürleşmeye de her zaman hizmet etmeyebilir. “Bizim bünyemize uymaz” türünden
fazla genel ve korumacı kültür mantığı ne kadar yanlışsa, kültürel alımlama koşullarının hiçe sayılması
da o kadar yanlış olur. Ortamı tanıyarak hareket etmek, edilgenliği ve egemen normlara
göre hareket etmeyi gerektirmez. Bu yöndeki bir duyumsamanın, İ. Pala’nın yukarıdaki örnekte
yansıttığı tutumla da bir yakınlığı yok. İ. Pala’nın sözleri, bir kültür bekçiliğini dillendiriyor ve
gerçekte çok daha esnek olan toplumsal algıların yukarıdan denetlenmesini istemekten geliyor.
Ama sonuçta birşeyleri değiştirmek, farklılığı yaşatabilmek, gerçek bir hesaplaşmadan ve tarihsel
ilişkilerden geçer. Alışkanlıklara ve yaptırımlara karşı çıkmak, tam da kültürel bir eylemle, sağlam
durabilmekle ve de yaratıcılıkla birlikte düşünülmesi gereken bir şey.
İfade özgürlüğüne müdahalelerin mahiyetini ve gerisindeki güdüyü görmek, ayırdetmek de bu