DOSYA: ÇEVİRİ VE SANSÜR Hazırlayan: Nurdan Cihanşümül Maral

Çeviribilim 126
Ancak Türkiye’de konuştuğumuz, Venuti’nin baktığı dürbüne tam tersinden baktığımızda göreceğimiz
durum. Biz, çeviri metinlerin erek dizgemizde yarattığı başkalaşımdan söz ediyoruz ve bu
başkalaşım genellikle kasıtlı bir yabancılaştırma olmuş. Yani biz zaten Anglo-Amerikan ve Anglo-
Sakson dünyanın metinlerini onların biricik unsurlarıyla çevirmiş olduğumuz için; Venuti’nin önerisini
uygulamış bulunuyoruz. Ancak kimi politik duruşu olan kurumlar ya da çevirmenler Venuti’nin
varsaydığı egemen söyleme karşı duran tutumlar sergilemişler elbette. “Batı’yı eksiksiz bir metin
gibi çevirme” çalışmalarının algımızdaki Batı’yı şekillendirme çalışmalarına dönüşmesi, tanık
olduğumuz zaman dilimine ait bir edim. Ancak bu edimde bir amaç söz konusu. Okurun algısında
olmayan bir kavram, Batı, kanonda çok hızlı şekilde yerini alıp var edilmeliydi ve bu var ediliş yerel
algının sosyo-kültürel altyapısını sarsmayacak bir şekilde gerçekleştirilmeliydi. Türkiye’de Batıdan
yapılan çevirilerle bir “Batı” algısı ve “Batılı kimliği” yaratılması sürecinde baskın olan duruş egemen
duruş mudur yoksa egemen duruşun karşısında kalan bir söylem midir buna kim karar verecek?
Bu kararda hangi otoriteler nesnel hangileri özneldir, buna kim karar verecek?
Venuti çeviri ile kültürel kimlik oluşturulması eğilimlerini (appropriation) doğru bulmuyor ancak
çevirilerin kültürel söylemle ilişki ve etkileşim içerisinde olduğunu da yadsımıyor. Yine de bu
kitabını üzerine kurduğu “çevirmenin görünürlüğü” vasıtasıyla çeviri metnin egemen söylemde
eritilmemesi önerisi, bir örnek üzerinden yerelleştirdiğimizde yetersiz bir söylem olarak kalıyor.
Öte yandan Venuti’yi kendi durumuna dışarıdan bakamadığı için suçlamak yerine; Amerika’da bu
tür bir farklı duruşu temsil ettiği için kutlamak gerekir. Sonuçta onun önerdiği çeviri yönteminin
tuttuğunu ve Amerikalıların Portekiz, Hint, Çin ya da Türk kültürüne ait metinleri kaynak
metindekiyle benzer biçemsel ve sözcüksel zorluk derecesiyle okuduğunu düşünmek bile hayli ilginç
olabilir. Bu tutumun egemen söylemler üzerindeki etkisi bu şekilde yapılan çeviriler okunduktan
sonra kaynak kültüre tekrar yansıyacak ve kanonumuzda çeviri edebiyatın algısı
değişecektir ama bu şu an için iyimser bir varsayımdan öte değil. Kaldı ki Amerika’da ya da İngiltere’de
çok büyük rakamlarla baskı yapıp yüksek kâr paylarıyla satış yapan yayınevlerinin yabancılaştırıcı
çeviri konusundaki görüşlerine yer vermiyor Vermeer. Bu yayınevlerinin editörleri
okurlarının okuma alışkanlıklarını göz ardı ederek daha az satış yapmayı göze alabilecekler midir?
Venuti dilbilim odaklı çeviri kuramcılarını sosyo-kültürel değerleri görmezden gelip veriler ışığında
çeviriyi bir bilim alanı haline getirmek için kuramlara boğmakla suçlarken, çevirinin bizatihi sosyal
değerleri yeniden yorumlayıcı bir edim olduğunu hatırlatarak kültürel incelemeler içerisinde
değerlendirilmesi gerektiğini söylüyor. Ona göre bu dilbilimcilerin odağında gelişen çeviri incelemeleri,
gerçek akademi dünyasına ve gerçek dünyaya uzak, soyut bir alan haline gelmiş; oysa
güç savaşlarının ve küresel kültür ekonomisinin ortasında, son derece somut bir alan. Bu yaklaşım
zaten çeviri konusunda çalışanların son zamanlarda yapmakta oldukları bir özeleştiri. Ancak Venuti
bu eleştirisini destekleyecek kanıtlarını kendi yaptığı çevirilerin biçemsel özelliklerinden derlemiş.
Aslında başta söylediği çeviride erek kültürün olduğu kadar kaynak kültürün özelliklerinin de korunması
fikri, egemen söylemin politik duruşunu sarsması açısından kültürel bir bakış gibi
görünüyor. Ancak bu bakış için verilen örnekler dilsel boyutta.
Venuti’nin yapısalcı kökleri, kültürel bakışa dilsel bir taban yaratmış; belki de o bunun farkında