DOSYA: ÇEVİRİ VE SANSÜR Hazırlayan: Nurdan Cihanşümül Maral

Çeviribilim 114
kaldığından attığımız adımların, eylemlerimizin yanlış anlaşıldığını örnekliyor.
İşte tam da yazın alanının en can alıcı noktasından, alanın tam ortasından şiir, yazın kuramı ve
çeviri ilişkileri arasında mekik dokuyan bir işlevsel çeviri örneği. Kim demiş skopos ile yazın alanının
bağdaşmadığını! (Krş. Vermeer 1996: 17 (Antithesis 5); 2007: (Karşı Sav 5) 14.)
Bir dizge olarak çeviri yazın ve etik bir karar süreci
Burada bağlantılı başka bir konuya dönelim: Çevirmenin sorumluluğu ve bağlılığı. Christiane
Nord’un işlevsel kuramlara getirdiği bir kavram bu, ancak günü geçmiş bir anlayış olan “çeviride
kaynak metne sadakat”ten farklı bir kavram. Söz konusu edilen bağlılık sanıldığı gibi kaynak metne
bağlılık değil.
Çeviriye bir dizge olarak baktığımızda ve geçmiş-günümüz-gelecek çerçevesine oturttuğumuzda
yukarıda anlatılan olguda Fişekçi’nin vurgulamak istediği çok önemli bir bağlılık noktası var. Etik
bir karar süreci de denebilir. Günümüzde yazıneri ve çevirmen olarak durduğu noktada Genç’in
geçmişe dönerek içinde çalıştığı dizgeye, kendisinden önce o dizgeye katkıda bulunanlara duyması
beklenen bağlılık, sorumluluk, borçluluk.
Kaya Genç daha önceki bir tarihte, Radikal gazetesinde 13/05/2011 tarihinde yayımlanan bir
yazısında Cevat Çapan’ın Yeats çevirilerini tanıtır(3) ve yazısını şöyle bitirir:
Cevat Çapan’ın çevirisi şiddet ve güzelliğe, onlar üzerine düşünen genç bilincin trajik yaşlılığına
odaklanan bu tür dizelerin kesinlik gerektiren ayrıntılarını layığıyla yeniden yaratıyor. W. H. Auden’ın
kitabın sonunda yer alan ‘anısına’ şiiri kadar kısa ama iyi yazılmış önsöz de bu büyük şairin
dünyasına girmek için güzel bir başlangıç oluşturuyor. Kitapta özgün İngilizce metinlerle yanyana
duran Türkçe çeviriler arasında gezerken, bu şiirlerde yaşayan bilincin ayak izlerini görüp onun
adımlarını takip etmeye çalışırken buluyoruz kendimizi. Belki onları sondan başa doğru takip
etmek, geri geri adımlar atarak kitapta ilerlemek daha iyi. Bunlar savaşlardan ve ekonomik
buhranlardan uzaklaşmaya çalışan kendi çaresiz, titrek adımlarımıza benzemiyorlar mı? Sıkıntılı
günlerimize bir tür çare değil mi bu ufak yolculuk? “Ben de, benden sonra/ Kendi kanımdan gelenler/
Tek başına kalmış bir belleği yüceltecek/ Sıkıntılı günlere uygun izler/ Bulabilsinler diye burada
yaşadım.”
Çevirmenlerin de, bir “çeviri yazın” dünyası/dizgesi içinde dolaşır ve üretirken geleneğin ayırdında
olmaları son derece önemli. Kendilerinden önce gelmiş geçmiş çevirmenlerin ve yapılmış çevirilerin.
Gelgelelim, Eagleton’ı okurken Genç’in, 13. 05. 2011 tarihinde kendi verdiği bu güzel öğüdü
2011 de yayımlanan çevirisinde tutmadığı sonucu çıkıyor. Kendinden önceki izleri sürmeyerek çeviri
yazın belleğini yok sayıyormuş izlenimi doğuyor. Yukarıda verdiği örnekteki gibi haklı bir nedeni
olduğunda sesine kulak, kendisine hak veriyor okuru. Ancak, yine aynı kitapta, başka bir durumda,
kendi sözleriyle “geçmiş iyi çeviriye hürmet etmek isteyen çevirmen” bu bağlılığı ve saygıyı gösterebileceği
halde ve amaç, skopos ya da durum gereği çeviriyi yeniden yapması gerekmediği halde
öncekileri yok sayıp yeniden yapıyor. Oysa, daha önce yapılmış çevirinin ayırdındadır ve kendisinin
oluşturduğu tanıtım metninde bir güzelleme yazmıştır. Bu olguya nasıl bir tanı konacak? Yalnızca