DOSYA: ÇEVİRİ VE SANSÜR Hazırlayan: Nurdan Cihanşümül Maral

Çeviribilim 122
uzman olarak algılanmaması konularıyla doğrudan bağlantılı olması.
Çeviri-Yorum
Bir yandan çevirmenlerin özgün esere her türlü müdahalesini mahkûm edip, aynı zamanda müdahalenin
içinde ya da dışında hoş görülebileceği ya da görülemeyeceği sınırlar konusunda netlik
sergileyemeyen söz konusu çeviri söylemi, anlamın sabit olabilirliğini ima ettiği ölçüde özcü bir
dildir. Anlamın sabit olamayacağını, her gösterilenin aynı zamanda bir gösteren olduğunu söyleyen
Jacques Derrida’ya göre, anlamın eksiksiz aktarımına, mutlak çevrilebilirliğe duyulan inancın
temelinde “çoksesliliği bastırma” (master plurivocality) arzusu yatar (Derrida 1981: 20, 1985:
120). Bu arzunun da çevirmenleri, anlamın tek sahibi olarak görülen yazarın metnine, yani özgün
metne müdahale, yani haksızlık etmekle suçlayan; özgün metnin anlamının sadece kendi anladığı
gibi olduğunu varsayıp yoruma alan bırakmayan; ama aynı zamanda, büyük “suç” sayılan yorumun/müdahalenin
kimi zaman da hoş görülebilir olduğunu dile getiren bir söylemde güçlü
biçimde yankılandığını iddia etmek yanlış olmaz sanırım.
Yorum ya da çeviri sürecinde yorumun kaçınılmazlığı çeviri üst-söyleminin en tuzaklı konularından
biri. Örneğin Tuncay Birkan çevirmeni “bağımlı yaratıcı” (Atmaca içinde Birkan 2006) olarak tanımlıyor.
İlk bakışta çeviri edimine içkin karmaşayı yakalar gibi görünse de oldukça sorunlu bir tabir
bu aslında. Philip Lewis’in “saldırgan sadakat” (abusive fidelity) (Lewis 1995) tabirini akla getiriyor.
Hemen arkasından da çevirmenin kaçınıl(a)maz yorumundan kaçmaya çalışırken Lewis’in önerdiği
bu kavrama Rosemary Arrojo tarafından getirilen haklı eleştiriyi. Rosemary Arrojo Lewis’in önerdiği
kavramın, aslında hâlâ katı bir sadakat anlayışı içerdiğini, Lewis’in, özgün metne saldırgan
biçimde sadık kalmaya çalışan çevirmeninin aslında yine kendi özgün metin yorumuna sadık
kalmakta olduğunu göz ardı ettiğini söylüyor. Arrojo’ya göre mutlak tekrarın (perfect repetition)
imkânsızlığını kabul etmek, her çevirinin aslında bir “saldırı” (abuse), bir “sınır ihlali” (transgression)
olduğunu da kabul etmek anlamına geliyor. (Arrojo 1995: 26-27). Yukarıda görüşlerini alıntıladığım
yazarların da inanmak istediklerinin tam da bu mutlak tekrar olduğunu düşünüyorum.
Ancak, sınır sorunsalı ile göstermeye çalıştığım gibi, mutlak tekrara duyulan inançla birlikte bunun
imkânsızlığı da sızıveriyor söz konusu eleştirilerin satır aralarından. Bu imkânlılık ve imkânsızlık
arasındaki denge bulunmaya çalışılırken eleştirilerin tutarlılığı sınır çizme aşamasında hepten yitiveriyor.
Çevirmenin müdahalesini kabullenmek
Rosemary Arrojo, postmodern bir dil ve özne yaklaşımı bağlamında hiçbir okumanın bir metni
aynen tekrarlayamayacağının ya da korumayacağının kabul edilmesi halinde, çevirmenlerin, kartlar
açık oynandığı sürece, yazarlık haklarını kullanma hakları olduğunu söyler (Arrojo 1997: 18).
Arrojo’nun bu önemli cümlesini ilk okuduğumda şüpheye kapıldığımı, böyle bir yaklaşımın “her
şeyin mubah” olacağı anlamına gelip gelmediğini, göreceliliğin kaygan zemininde kaybolmamıza
yol açıp açmayacağını düşündüğümü hatırlıyorum. Şüphelerimin, Arrojo’nun önerdiğinin her şeyin
mubah olmasından ziyade, zaten uygulamada var olmuş, olmakta ve olacak olanı tarif ettiğini
fark ettiğimde silindiğini de. Kabul etsek de etmesek de, beğensek de beğenmesek de, çevirmenin