DOSYA: ÇEVİRİ VE SANSÜR Hazırlayan: Nurdan Cihanşümül Maral

119
Çeviribilim
Senem Öner
Çeviri-Yorum ve Sınır Sorunsalı
“Amacım, ne yargılamak, ne de yadsımak. Yardımcı'nın
bu çeviriye verdiği emeğe saygı duyuyorum.
Ama Kayboluş, ancak böylesi bir "uyarlama"yla mı
çevrilebilirdi? Çevirmen, çevirdiği yapıta bu boyutlarda
müdahale edebilir mi?
Bize dünyanın bilimini, edebiyatını, yazarlarını
taşıyan “çeviri”yi önemseyen biri olarak, bu konunun
tartışılması gerektiğine inanıyorum. Üniversitelerin
Çeviribilim ve Filoloji Bölümleri’nde ders
veren profesörlerin, doçentlerin, asistanların, uzmanların
bu konuda ne düşündüklerini çok merak
ediyorum” (Üster, 2006b, vurgu bana ait).
Bu yazı Celal Üster’in haklı merakını giderme yönünde kişisel bir çaba olarak okunabilir. 2006
yılında Türkiye’de gündemi bir süreliğine meşgul eden ilginç bir çeviri tartışmasında gündeme
gelen sorulara Çeviribilim araştırmaları çerçevesinde cevap verme, belki de soruların kendisini
sorgulama çabası olarak da.
J.R.R. Tolkien’in Letters From Father Christmas adlı kitabı ile Georges Perec’nin La Disparition adlı
kitabının Türkiye’deki çeviri edebiyat dizgesine (Even-Zohar 1978) girişi sancılı oldu. Tolkien’in
kitabını Noel Baba’dan Mektuplar adıyla Türkçe’ye çeviren Roksan Çağlar da Perec’in kitabını Kayboluş
adıyla Türkçe’ye çeviren Cemal Yardımcı da sert eleştirilerin muhatabı oldular. Bu yazının
amaçlarından biri, belki de en önemlisi ise tam da bu sancı, çevirmenlere yöneltilen eleştiriler ve
hatta kimi zaman hakaretler ile özgün-çeviri ikili karşıtlığı ve çevirmenin rolü konusundaki geleneksel,
hâkim söylem arasındaki ilişkinin izini sürmek.
Kayboluş, Noel Baba’dan Mektuplar ve mütekerrir bir çeviri üst-söylemi
2006 yılında yaşanan çeviri tartışmasında çevirmenler Cemal Yardımcı ve Roksan Çağlar’ı eleştiri
oklarının hedefi haline getiren çeviri süreçleri farklı olsa da çevirmenlerin “eleştirilme”
biçimleri/gerekçeleri hemen hemen aynı idi: Her iki çevirmen de özgün metne “müdahale” etmekle
suçlanıyordu. Çağlar, Tolkien’in gulyabanilerin dünyaya saldırı tarihi olarak seçtiği 1453 tarihini
çeviri eserden attığı, Yardımcı ise Perec’nin kitabının bir bölümünü atmakla kalmayıp Türkçe
esere yeni bölümler eklediği için eleştiriliyordu.
Her iki çevirmen ve çevirmenlerin çeviri sürecinde aldıkları kararlar çevresinde oluşan tartışmaya