DOSYA: ÇEVİRİ VE SANSÜR Hazırlayan: Nurdan Cihanşümül Maral

Dosya 56
daha hafif sayılabilecek kararları yerine getirmesiyle sonuçlandırılabilir. Çeviri süreci bağlamında
dile getirilen olgunun ne derece sansür konusuna girdiği tartışılabilir. Ancak sansürü, geniş anlamda,
çeviriyi ve çevirmenin kararlarını kısıtlayan normlar/yaptırımlar biçiminde yorumlayacak
olursak, bunu sansür olarak değerlendirebiliriz. Burada belirleyici olan, ‘uzman’ olan çevirmene
ne kadar yaptırım uygulandığı ve çeviri sürecine ne kadar müdahale edildiğidir. Çeviride karşılaşılan
dilsel ve kültürel sorunlardan ve bunların çözümü hakkında bilgisi ya da eğitimi olmamasına karşın
çevirmene kaynak metni nasıl çevirmesi, daha doğrusu, çevirmemesi gerektiğini önceden
söyleyen, çeviride belli bir yaklaşımın/anlayışın gözetilmesini çevirmenden isteyen bir işverenin
çevirmenin çeviri kararlarını sınırlandırması, (14) böylece çevirmenin kaynak metni işverenin kararları
doğrultusunda belli bir bakış açısıyla yorumlaması ya da kaynak metni buna bağlı olarak
değiştirerek çevirmesi, sansürün bir göstergesidir. Çeviri sürecinde, beklentilerle ilişkili olarak
uygulanan sansür, çevirmenin işvereniyle çelişmemesi adına daha çok oto sansür uygulamasına
neden olmaktadır. Bunun sonucunda çevirmen, kaynak metinde sakıncalı olabilecek tümce, bölüm
ve ifadeleri çıkarma, farklı yorumlama ya da metne ekleme gibi bazı değişiklikler yapma yoluna
gidebilir. Sansürün derecesine ve uygulanan yaptırımlara göre, çevirmenin baskı altında hissedip
kendini tehlikeye atmak ya da mücadele etmek yerine çeviriden yılması/soğuması da söz konusu
olabilir.
Sansürün bir başka biçimi de, yayımlanmış olan çevirilere yönelik uygulamalardır. Başka uygulamalardan
farklı olarak, burada çevirinin artık çevirmenden çıkmış olması belirleyicidir. Daha açık
bir anlatımla, belli bir süre önce çeviri görevini tamamlayan ya da artık hayatta olmayan bir çevirmenin
yapıtı sansüre uğrayabilir. Bu sansür, çevirinin bir yayınevinde daha önce basılmışken genellikle
aynı ya da bir başka yayınevi tarafından farklı bir anlayışla güncelleştirilerek yeniden çevrilmesi
biçiminde görülebilir. Artık çeviri süreci bitmiş olduğundan uygulanacak olan sansür çevirmenden
çok çeviri metni üzerine odaklanmaktadır.
Bitmiş bir çevirinin sansüre uğramasının birkaç nedeni daha vardır. Küreselleşmeyle ilintili olarak
dış dünyaya gerek ticari, gerekse kültürel anlamda açık olan gelişmiş ya da gelişmekte olan ülkelerde,
totaliter rejimlerdeki egemen güçlerin insanlara ve kurumlara baskı uygulayarak
çevirileri/yapıtları doğrudan sansürlemesi az rastlanan bir olgudur. Demokratikleşme sürecinde
düşünceleri yasaklamak ifade özgürlüğü açısından artık çok daha zordur. Buna karşın, bazı görüş
ve düşüncelerin diğerlerine baskın olması ya da toplumda daha yaygın olması için üstü kapalı
biçimde yazar/çevirmen ya da yapıtları/çevirileri manipüle edilebilir. Örneğin bir yayınevi, kendi
anlayışı doğrultusunda yapılmış ve yayımlanmış olan bir çeviride bazı eksiklikler ya da fazlalıklar
görerek bunların yeni bir çeviri anlayışıyla güncellenme ve yeniden çevrilmesini isteyebilir. Bu eksiklikleri
ileri sürerek çeviride uygulanmış olan bir sansürü ortadan kaldırmak ya da çeviride daha
önce var olmayan bir sansürü uygulamak amacıyla da bunu yapabilir. Bu genel ayırıma göre birinde
olumlu, diğerinde olumsuz olmak üzere iki farklı çeviri yaklaşımı savunulmaktadır. Birincisinde çevirmenin
kaynak metnin özüne ve biçimine ‘bağlı’ kalması istenirken, ikincisinde işverene ve onun
isteklerine ‘bağlı’ bir yaklaşım benimsenmektedir. Konumuz sansürün çeviri uygulanmasıyla ilintili
olduğundan, işverene ‘bağlı’ çeviri anlayışında sansürün nasıl uygulanabileceği üzerinde duracağız.