DOSYA: ÇEVİRİ VE SANSÜR Hazırlayan: Nurdan Cihanşümül Maral

117
Çeviribilim
aynı çeviride başka bir durumda geçersiz olabildiğine de tanık oluyoruz. Çevirinin bir noktasında
alınan küçük ölçekli bir karar başka bir noktada işe yaramayabilir. Yeni bağlam içinde yeniden konumlanıp
tüm değişkenleri dikkate alarak yeni bir karar vermek gerekebilir. Uzman çevirmen bunun
da ayırdında olan kişidir. Çevirinin başında bir karar alıp sonuna dek aynı kararla işi yürütmek,
karşıtlam gibi görünse de, bu örnekteki gibi tutarsızlığa yol açabilecektir.
Çevirmen başka ne yapar? B) Çevirmen eldeki tüm bilgilerle her gerektiğinde yeni bir çeviri kararı
verir: Daha önce yapılan çeviriler kendi metni içinde işlevsel olabilecekse ya da bu çevirilerde bir
yanlışlık, günü geçmiş olma, eksiklik, vb. durum yoksa bunları kullanır. Bunları kullansa da kullanmasa
da bunlara değinir. Bunlar yokmuş gibi davranmak hem araştırmacı çevirmene hem de etik
davranmak isteyen çevirmene yakışmaz. Yoksa, çeviri aceleye getirilmiş olur. Çevirmenin dile
gelmesi, sesini duyurması yalnızca kendi haklarını korumak için olmaz. Geleneği esenlemek,
kendinden önceki ustaları esenlemek için de sesi çıkar. İster dipnotta, ister önsöz/sonsözde çevirmen,
büyük ölçekte bakıldığında, bir anlamda, çeviri yazın dizgesinde işbölümü yaptığı bu çevirmenlerin
adını, kitapların kimliğini paylaşır okuruyla. Bu çevirileri neden kullandığına, neden
kullanmadığına değinir kısaca. Böyle yaparsa, çevirdiği metnin erek dizge çeviri yazını içindeki
yerini perçinlemiş olur. O gelenekle bütünleşir çevirisi. Geleceğe açılır. Bir yaşam bağışlar böylece
çevirmen yazdığı metne. Dizgeden yalıtılmış, gökten zembille inmiş bir metin yerine, yerli yerine,
bağlamına oturmuş ve bir boşluğu dolduran, dizgeyi bütünleyen bir metin katar dizgeye. Çünkü
çeviri, yalnızca metnin dil verilerini değiştirmek, aktarmak değil, metni erek dizge içinde bağlamına
oturtmak, işlevselleştirmektir. Söz konusu çaba yalnızca daha önce çevrilmiş metinler için değil
daha önceki çevirilerde kullanılmış sözcükler, terimler ve eşdizimlilikler için de geçerlidir, özellikle
düşünsel metinlerde. Bir yazarın daha önce çevrilmiş kitabında alınan çevirmen kararlarıyla oluşturulan
tüm gelenek ondan sonra bu alanda yapılacak olan çevirilere tutulan bir ışıktır; ister
katılalım bu kararlara ister eleştirerek karşı çıkalım ya da ayrı düşelim bunlardan.
Çevirmen okuru için ne yapar? C) Daha önce Türkçeye çevrilmiş şiirlerin (giderek, bu kitapta daha
önce Türkçeye çevrilmiş düzyazı metinlere de göndermeler ve onlardan alıntılar vardı. Örn. Hindistan’a
bir Geçit) ya da her türlü metnin Türkçe çevirilerinin kimliklerinden oluşan açıklamalı bir
kaynakçayı çevirisinin sonuna ekleyebilir. Yazına meraklı okuruna bir ek okuma dizelgesi ve
karşılaştırma olanağı sunar böylece, ve eleştirel okumada bir ek boyut kazandırır(4). Ayrıca, kendi
yaptığı işten uzaklaşarak, kendi işine dışarıdan bakar ve hangi çevirmenin kendi çabasına, kendi
çeviri metnine el verdiğini ve nedenlerini de açıklama fırsatı yakalar. Bu davranışıyla da çeviri dizgesi
içindeki kendi profesyonel konumuna açıklık kazandırır.
Çevirmen, çeviri dizgesi için, uzun erimde, profesyonel çevirmen olarak kendisi için ne yapar? D)
Çevirmen böylesi açıklamacı edimiyle görünür olmayı, saygınlık kazanmayı garantiye alır çünkü
içinde çalıştığı ve ürettiği dizgeye sahip çıkmıştır. Kendisine de sahip çıkacaktır gelecek. Çevirmenin
kendi yaptıklarını anlattığı, belgelediği dipnot, önsöz, sonsöz, vb. tüm yazılarla, başka deyişle, özbetimlemelerle
kararlarına açıklık kazandırması da çeviri yazının yaşamsal bir parçası olarak yerleştiğinde
çeviri eleştirmenlerinin, araştırmacılarının, giderek eğitimcilerinin de işi kolaylaşacaktır.