DOSYA: ÇEVİRİ VE SANSÜR Hazırlayan: Nurdan Cihanşümül Maral

Esra Birkan Baydan
Çeviride Modern Olan
ÇN Kitaplığı 138
Çeviribilim, kuruluşundan bu yana özerkliğiyle beraber disiplinlerarası yönü de vurgulanan bir disiplin
olmuştur. Bu görüş doğrultusunda çeviribilim alanında çalışanlar; dilbilim, edebiyat, kültürel
incelemeler, psikoloji, sosyoloji, antropoloji ve felsefe gibi pek çok disiplindeki çalışmalardan yararlanmış;
hatta bu yakınlaşmalar çeviribilimdeki farklı dönemeçlere ön ayak olmuştur. Ancak öteden
beri zaman zaman dile getirilen bir yakınma konusu; başka disiplinlerin (konu çeviri olduğunda
dahi) çeviribilimdeki çalışmalarla ilgilenmemesi, çeviribilimdeki bakış açılarını dikkate almamasıdır.
Oysa disiplinlerarası çalışmalar, etkileşime giren disiplinleri çift yönlü olarak zenginleştirir, perspektiflerini
genişletir. Bu nedenle bu yazıda, ender rastlanan bir duruma değinmek istiyorum.
Esra Akcan’ın Çeviride Modern Olan (1) adlı eseri, mimari alanında çeviribilimdeki kuram ve bakış
açılarından yararlanan bir çalışmadır.
Akcan bu kitapta, özellikle yapısalcılık sonrası ve sömürgecilik sonrası çeviri kuramlarından yararlanarak,
Erken Cumhuriyet dönemindeki mimari anlayışı ve gelişmeleri açıklar. Mimarideki kavramların
bir kültürden diğerine çevrilmesini, İngiltere’den Almanya’ya çevrilen bahçeşehir ideali ve
Almanya’dan Türkiye’ye çevrilen bahçeşehir ve Siedlung örnekleri üzerinden anlatır. Akcan, mimari
gelişmeleri anlatırken, çeviri kuramlarına neden başvurduğunu ise şöyle açıklar:
“Bir ülke çeviri aracılığıyla kendini bir yabancıya açar; bir yandan kendi normlarını bir başkasıyla
kıyaslar ve tekrar değerlendirirken, diğer yandan yabancının normlarıyla kendini dönüştürür ve
zenginleştirir. Çeviri çalışmaları2 ise bu kültürel buluşmaları tartışmamıza olanak verecek bir
kavram dağarcığı üretir.” (2009: 10-11)
Akcan, çeviriyi kültürel karşılaşmalar, gerilimler ve uzlaşmaların alanı olarak değerlendirir ve bu
konuları göz önünde bulunduran disiplinlerin çeviri çalışmalarının kavram dağarcığından yararlanabileceğini
öne sürer. Bu saptama, çeviribilimin başka bilim alanlarını ne yönden besleyebileceğini
göstermesi bakımından önemlidir.
Akcan tüm dönüştüren eylemlerin bir çeviri süreci içerdiğine dikkat çeker. Sözgelimi, “Çizimden
binaya, diyagramdan projeye, […] bir disiplinden bir başkasına, metinden görsel imgeye”
dönüştürme eylemlerinin de aslında bir çeviri olduğunu belirtir (2009: 12). Akcan, çevirinin hem
erek kültürü, hem de kaynak kültürü dönüştüren bir eylem olduğuna dikkat çeker ve bunu mimaride
şöyle örnekler:
“[…] göçmenlerle, yolcularla, yabancılarla beraber çalışan yerel mimarlar ve uluslar arası öğrenciler
arasındaki kültürel alışveriş, Türkiye’deki yerleşke ve konut kültürünü dönüştürmekle kalmadı,
Alman mimarların Türkiye’yi terk ettikten sonraki mesleki pratiklerini de etkiledi. “(2009: 9).
Dolayısıyla, kültürel uzlaşmaların alanı olan çeviride, “yerel ve yabancı olanın içeriği sürekli olarak