DOSYA: ÇEVİRİ VE SANSÜR Hazırlayan: Nurdan Cihanşümül Maral

Eugene A. Nida
İngilizceden Çeviren: Şaziye Çıkrıkcı
Ege Üniversitesi İngiliz Dili ve Edebiyatı Bölümü’nden mezun
Çeviri Sürecinde Bağlamların Rolü
Genç ÇN 146
Gözle görülür biçimde ve dilbilimsel olarak sözcükler, konuşma dilindeki ifadeleri, dilbilimsel işlevleri
ve cümle içindeki dizilişleriyle bağlam içine yerleştirilir. Dilin dışında, görünmez bir şekilde göndergesel
olarak, sözcükler, hayali ya da gerçek durumlar, kültürel bir zemin, bir konu ve okuyucuyla paylaşılmış
bir deneyim bağlamı içinde bulunurlar.
(Peter Newmark, 1991:87)
Peter Newmark’ın çeviribilime kazandırdıklarının takdir edilmesine katkıda bulunmak bir zevktir.
Hiç kimse, asla saçmalıklara ödün vermeyen Newmark kadar açık sözlü ve genellikle haklı olmamıştır.
Hiçbir zaman onaylamadığımız bir şey var ki o da bazı kişilerin konferanslarda bizi önceki
yöntemleri yeniden düzenlemekle suçlamasıdır. Ben, şahsen Newmark’a, kitaplarından,
makalelerinden ve konferanslardaki paylaşımlarımızdan çok şey öğrendiğim için, teşekkür
borçluyum. Fakat bu makalede, daha önce tartışmış olduğumuz bir konudan yani çeviri etkinliğinde
bağlamların çok boyutlu rolünden bahsetmeye devam etmek isterim.
Hiçbir çevirmen, çeviri etkinliğinde bağlamların rolünü dikkate almayı göz ardı edemez çünkü belli
sözcüklerin seçiminde ya da bütün bir söylemin oluşturulmasında verilecek kararlar için bu
bağlamlar önemlidir. Bağlamların en belirgin yararı, basit bir cümlenin dolaysız sözdizimsel
bağlamındaki sözcüklerin seçiminde görülür ya da, dizisel bağlamların bir uzantısı olarak, aynı
anlamsal alan ya da bilgi alanına ait, belirsiz bağıntılar arasında bulunan sözcüklerin seçiminde
görülür. Örneğin, İspanyolca’dan İngilizce’ye çeviri yaparken, İspanya’da egemen iktidar partisinin
başkanından söz edilirken, kullanılacak olan sözcüğü belirlemek güçtür. Teknik olarak, bu lider
gerçekten partinin başkanıdır fakat genellikle, akıllara sadece Cumhurbaşkanı anlamına gelen
‘President’ sözcüğünü getirir çünkü yönetme yetkisinde olan partiye başkanlık eder. Öte yandan,
‘President’ sözcüğüyle ifade edilen kişinin rolü, parlamenter sisteme sahip çoğu ülkede başbakan
anlamına gelen ‘prime minister’ sözcüğünün rolüne eşittir.
İspanyolca metnin İngilizce çevirisinde ‘President’ (Başkan) ya da ‘Prime Minister’ (Başbakan) kullanılması
şansa bırakılan bir çözümün çok daha ötesine dayanan unsurlara bağlıdır. Eğer çevirmen
‘President’ sözcüğünü kullanırsa, İngilizce metnin okuyucuları, hükümet liderinin, yanlış biçimde,
Amerika’nın Başkanına benzer güçlere sahip olduğunu varsayacaktır. Eğer, iktidar parti liderinin
gerçek görevine yakın olan ‘Başbakan’ kullanılacak olursa, bu unvan, İspanya’daki kullanıma
tamamıyla ters düşecektir. Başka bir unvan kullanımı göz önüne alınmayarak, metnin içinde veya
dipnotlarda ek bilgi vermek gereklidir.