DOSYA: ÇEVİRİ VE SANSÜR Hazırlayan: Nurdan Cihanşümül Maral

135
Çeviribilim
Dipnotlar:
(1) Büyük ideallerin gerçekleşeceğini inanmak aslında safdillik olarak da nitelendirilebilir. Safdillik ise toplumsal
koşulları yeterince tanımamaktan, toplumsal ağdaki karşılıklı etkileşimleri saydamlaştıramamaktan kaynaklanmaktadır.
Öte yandan, idealler olmadan da girişimleri gerçekleştirmek olanaklı değildir. Yapılan işin
doğruluğuna inanmak ve yapılan işe sahip çıkmak da ideallerin gerçekleşmesini olanaklı kılabilir.
(2) Aslında uluslararası hukuki düzenlemeler de dikkate alınarak oluşturulan HUMK (Hukuk Usulü
Muhakemeleri Kanunu) ve CMUK (Ceza Muhakemeleri Usulü Kanunu) yasalarında Türkçe diline vakıf olmayan
herkese bir çevirmen tahsis edilmesi zorunluluğu vardır. Kaldı ki çevirmen Noterlik Kanunu kapsamında
da belirtiliyor. (krş. Eruz, Sakine (2003) Çeviriden Çeviribilime, İstanbul: Multilingual, s 57-59)
Çevirmen mahkemelerde de bir yıl süreyle bilirkişi listesine dahil edilebiliyor. Ancak, Türkiye'de bilirkişilikle
ilgili mevzuatların 2011'de yeniden düzenlenmesine karşın, ilgili yasa maddelerinde ya da maddelerin
işlevsel yorumlanmasında açıklıklar bulunmaktadır. Almanya'da da çevirmen bilirkişilik statüsüne dahil olabilir,
mamafih bu konudaki düzenlemeler işlevseldir. Otuzlu ve kırklı yıllarda Türkiye Cumhuriyeti'nde çağdaş
bir üniversite sisteminin oluşturulmasına katkıda bulunan Musevi bilim insanlarından Ernst Hirsch (1902-
1985) Türkiye Cumhuriyeti'nin Telif Yasası mimarlarındandır, ancak yasanın meclisten geçmesi yıllar alacaktır
ve Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu Menderes Hükümeti döneminde 1952 yılında yürürlüğe girecektir. Kanunun
farklı maddeleri, seksenli, doksanlı ve ikibin yılının başlarında yeniden yapılandırılır. Yasa maddelerinin
büyük bir kısmı 03.03.2004'te değiştirilmiştir. (http://www.mevzuat.adalet.gov.tr/html/957.html)
Bu yasaya göre edebiyat eserleri statüsüne giren eserlerin çevirisinde çevirmen telif yasasına tabiidir, yasada
çeviriye "işlenme eser" başlığı altında bir düzenleme getirilmiştir. Ancak Türkiye'de çevirmenlik mesleğini
özerk bir meslek olarak tanıyan bir düzenleme mevcut değildir. Hirsch 1981 yılında kaleme aldığı "Rezeption
als sozialer Prozess" (1981, Berlin: Duncer & Humblot) başlıklı eserinde, işlevsel alımlamanın toplumsal
koşullara koşut gerçekleşebileceğini belirtir. Toplum, konuları işlevsel alılmamaya hazır değilse, o zaman
kanunların da içselleştirilmesi zordur. Bu bağlamda "çeviri" yasalar ve bu yasalardan yola çıkarak oluşturulan
yeni düzenlemeler de sistem izin verdiği oranda işlevsel alımlanabilir. Aslında ilginçtir, bütün bu söylenenler
ardında Wolfgang Iser'in (1926-2007) ve Robert Jauss'un (1921-1997) altmışlı yılların sonlarına doğru ilk
kez dile getirdiği alımlama estetiği yaklaşımı gizlidir. Sosyal Bilimler bir bütün olarak ele alındığında, bu olgunun
bütün metin türlerine uygulanabilir olduğu gözlemlenebilir. Kitap ya da metin ancak onu okuyanla
birlikte var olur, okurun dimağında hangi bilgiler ve yaşanmışlıklar varsa, metin de o oranda canlanabilir.
Uzmanlık metinlerinde uzmanların ortak bir düzlemde buluşmaları gerektiğinden bu yorumlama süreci
daha farklı işleyecektir, ancak yorumlarda belirsizlikler yine olacaktır, kaldı ki çeviri metinlerde bu belirsizlikler
- erek kültür odaklı - daha yoğun olarak kendini gösterecektir.
(3) http://www.bdue.de/
(4) "Menschen werden nicht als Menschen geboren, sondern als solche erzogen!“
(5)İtiraf etmeliyim ki, bugün etik konusuna daha farklı yaklaşıyorum. Toplumsal ağ, etiğin işlevsel işlemesini
sağlayacak düzeyde olmazsa, konulan tüm etik kurallar yapay ve ezber olarak kalıyor. Öte yandan, etik
bireysel bir olgu, onu toplumsal bir olgu düzeyine çekebilmek için her bireyin etik olgusunu içselleştirmesi
gerekiyor. Bunun ne denli olanaklı olduğu ise tartışmalı bir konu. (krş. Eruz, Sâkine (2008) “Türkiye’de
(Yeminli) Çevirmenin Konumu Ya Da Konumsuzluğu – Noter Çevirilerinin Etik Boyutu," Çeviri Etiği Toplantısı,
7-8 Aralık 2006, Yay. Hz.: Betül Parlak, İstanbul Üniversitesi Yayınları 4739, s. 85 – 96)
26.02.2012 tarihli toplantıda Çeviri İşletmeleri Derneğini temsilen katılan Ahmet Çallı'nın verdiği örnek de
etiğin aslında öznel olduğunu gösteriyor. Bir şirkette tam zamanlı çalışan bir kimsenin, mesai saatleri dışında
çeviri yapması o kişi tarafından etik bulunurken, Çallı tarafından etik bulunmuyor. "Çünkü mesai dışında
yaptığı çeviriler nedeniyle gündüz kadrolu işinde başarılı olmasına olanak yok", diyor Çallı, ve böyle bir kişiye