DOSYA: ÇEVİRİ VE SANSÜR Hazırlayan: Nurdan Cihanşümül Maral

123
Çeviribilim
müdahalesinin ya da yorumunun kaçınılmazlığı salt bir soyutlama değil, olmakta olan şeydir. Çıkış
yolu ise kartların açık oynanmasıdır. Çevirmen, sadakat boyunduruğu altında rastgele ölçütlerle
mahkûm edilmek yerine ne yaptığını bilen bir iletişim uzmanı olarak (Vermeer 2000) algılanmalı
ve çevirmenden aldığı kararların hesabını vermesi, kartları açık oynaması beklenmelidir. Çevirmenlere
yönelik bu talep ise, çevirmenlere, akıllarına eseni yapabilecekleri sınırsız bir özgürlük
alanı açmamakta, tam tersine omuzlarına büyük bir sorumluluk yüklemektedir. Celal Üster’in
haklı çağrısına verebileceğim cevabın özü ise tam da bu noktadır: Konuya Çeviribilim çerçevesinde
yaklaşan bir çeviri öğrencisi olarak, söz konusu iki çeviri vakasının yarattığı tartışmada beni asıl ilgilendiren
çevirmenlerin kendilerini nasıl konumlandırdıkları, kendi çeviri uygulamalarını nasıl
sahiplendikleri, başka bir deyişle çevirmenlerin ürettiği çeviri üst-söylemidir.
Çevirmenlerin Söylemi
Bu yazının amacı açısından, en kritik konu çevirmenlerin kendilerini çeviri sürecinde nerede ve
nasıl konumlandırdıkları. Sayısal gereklilikler nedeniyle Perec’nin kitabından bir bölüm atıp, yerine
yenilerini ekleyen Yardımcı kendi çeviri edimi konusunda şunları söylüyor:
“Ben, çevirmenin özgürlüğünü en az düzeyde kullanmak, özgün metne hiç dokunmamak istedim...
Kayboluş... aslına şaşılacak kadar sadık kalınarak yapılmış bir çeviridir” (Yardımcı 2006).
Özgün metne kendi tespit ettiği gereklilikler doğrultusunda “müdahale etme” hakkını kullanmış
bir çevirmen olarak Yardımcı’nın kendisini yargılayan söylemi aynen kullanıyor ve yeniden-üretiyor
olması şaşırtıcı olduğu kadar ironik. Ayrıca özgürlük kullandığını, ama bunu “en az” düzeyde yaptığını
söylerken Yardımcı’nın kendisi de yukarıda sözü edilen çelişkiye düşüyor ve özgürlüğü derecelendirmeye
kalkıştığı noktada, yani hem özgürlük kullandığını hem de bunu belli sınırlar içinde
yapmaya çalıştığını iddia ettiği noktada sınır sorunsalını yeniden-üretmiş oluyor. Tolkien’in kitabından
1453 tarihini çıkaran Çağlar ise aldığı çeviri kararını açıklarken tam tersi bir tavır takınıyor:
“O tarih okununca akla ilkönce İstanbul'un fethi geliyor. Çocuklar da bunu düşünecektir. Bu nedenle
çıkarmayı uygun gördüm” (Çağlar in Yazıcıoğlu 2006).
Yani Çağlar, erek kitleyi göz önünde bulundurarak yaptığı müdahalenin arkasında duruyor ve neyi
neden uygun görmüş olduğunu açıkça belirtiyor. Bu müdahalede bulunup, açıkça sahiplenmeyebilirdi
de.
Bir çeviri öğrencisi olarak bu iki çeviri vakasına yaklaşımım ne çevirmenleri yargılamak ne de onları
övmek şeklinde. Ancak, Yardımcı’yı, kendi müdahalesini, yorumunu, uzmanlığını ve emeğini son
derece tartışmalı sadakat kavramına kurban ettiği, yazarlık hakkı kullandığı halde kullanmamış
gibi davranmaya çalıştığı için eleştirebilirim. Diğer yandan, Çağlar’ı 1453’ü gösterdiği gerekçeyle
metinden çıkardığı için alkışlamam ya da yargılamam. Ancak çevirmen olarak verdiği kararı açıkça
belirtmesinin ve bu müdahalenin sorumluluğunu almasının ise bizleri, çevirmen kimliği, çevirmen-yazar,
özgün-çeviri ikili karşıtlıkları ve çeviriden sadece sadakati anlayan geleneksel çeviri
üst-söylemini yeniden düşünmeye teşvik etmesi açısından, üzerinde düşünülmesi gereken son
derece önemli bir hamle olduğunu söyleyebilirim.