DOSYA: ÇEVİRİ VE SANSÜR Hazırlayan: Nurdan Cihanşümül Maral

125
Çeviribilim
Ayza Vardar
Venuti’nin “Yabancılaştırıcı Çeviri” Önerisi
Lawrence Venuti’nin ilk 1998 yılında yayımladığı kitabı The Scandals of Translation, Amerikalı bir
çevirmen-kuramcının yerel edimlere getirdiği sıkı eleştiriler üzerine odaklanıyor. Bu eleştiriler
Anglo-Amerikan bağlamda ele alındığında kayda değer anlamlar çıkarılabilir. Savımı bir coğrafi
alan kısıtlaması yaparak ortaya koymamın başlıca nedeni, Venuti’nin de sıkıntılarından başlıcası
olan Amerika’daki çeviri alışkanlığının çevirmenin görünmezliği (şeffaflık) üzerine kurulmuş olduğu
gerçeğidir.
Çevirmenin görünmezliği üzerine 1995 yılında yazdığı kitapta Venuti; Amerika’da çevirmenlerin
metni ellerinden geldiğince rahat okunur bir metne dönüştürerek çevirdiklerini, böylece okurun
metne yabancılaşmadığı için çeviri metin okuduğunu fark etmediğini söylüyordu. Burada çevirmene
ait seçimlerin; çevirmenin cinsiyeti ya da artyetişiminin gereklerinin hissedilmemesi; kaynak
metnin özgün göndermelerinin eritilmesi Venuti’nin asıl rahatsızlığıydı. Scandals of Translation
adlı kitabındaysa çevirmenin görünmezliğinin; egemen politik söyleme hizmet ettiğinin altını
çiziyor. Yani kaynak metni erek okura kolaylık olması için yerlileştiren, ‘akıcılaştıran’ çevirmen;
farkında olarak ya da olmayarak o metni egemen Amerikan kanonuna dahil ederek metnin biricikliğini
görmezden geliyor. Venuti için bu son derece yanıltıcı bir çeviri yöntemi. Bu yönteme
karşılık Venuti çeviri metinde gerek biçemde gerek sözcük seçiminde heterojen bir yapı
gözetilmesinin; biricikleştirici, azınlıklaştırıcı (minoritizing) unsurların görmezden gelinmemesinin
daha etik olacağını söylüyor. Okur çeviri metin okuduğunun farkında olursa kaynak kültüre yönelecek
ve bu yönelme egemen Amerikan kanonunu bozacak, Venuti’ye göre.
Yukarıdaki girişimin, Amerika dışından bakıldığında çok naif kaldığını görüyoruz. Bu tür bir durum,
çeviri metinlerin egemen kanonda eriyip oraya dahilmiş gibi görünmeleri, ancak Amerika ve belki
biraz da İngiltere için geçerli olacak bir durum. İkinci Dünya Savaşı’ndan beri en çok çeviri yapılan
kaynak dil İngilizce. Ülkemizde de en azından son 40 yıl için konuşursak yukarıdaki durum geçerli.