DOSYA: ÇEVİRİ VE SANSÜR Hazırlayan: Nurdan Cihanşümül Maral

149
Genç ÇN
Meksika hayatının tanımlamasını yapan düz yazı ve şiir karışımındaki yöntemi inceleyelim: “Hiçbir şeye karşı
koymadan sürüklenir, dolaşır durur, rüzgara kapılır, zaman zaman, bulut gibi dört bir yana dağılır ve bazen
roket gibi fırlar. Sürünür, kıvrılır, genişler, büzülür, uyur, rüya görür, güzel bir bez.”
Çeviri etkinliğinin bağlamı, yayınevini ve yayınevi ya da bir çeviri acentesinin anlaştığı herhangi bir editörü
de kapsar. Çoğu yayınevi, belli bir kitleyi hedefler ve genellikle, bu kitlenin ilgi ve zevklerini karşılamaya çalışır.
Fakat çeviri hakkındaki kararları bazen ilginç görünebilir. Örneğin, bir yayınevi dinbilimle ilgili kitapları çevirmek
için ücret karşılığında din bilimciler tutmayı reddetmiştir, bu yüzden yayınevinin de açıkladığı gibi, “Din bilimciler,
Yunanca ve İbranice bildiklerini göstermeye çok heveslidir.” Uslamlama türü olarak bu, tamamıyla
haksız görülebilir fakat bu söylem, kendi uzmanlıklarını göstermeksizin, çevirmenleri metne sadık yapma
çabalarının yılları üzerine temellenmiştir.
Yine de, çoğu yetkili yayınevi, birkaç yıl kabul edilebilir olmaya ve eleştiriye örnek olacak çeviriler temin
edecek şekilde etkili çeviri etkinliğinde ve belirli bilim dalında uzman kişilere güvenir.
Bazı durumlarda, ne yazık ki, çevirmenler, çevirinin doğasını anlamayan editörlere bağlı ciddi sorunlarla karşı
karşıya kalmaktadır. Bir editörün yabancı dil bilgisi genellikle yetersizdir ve buna göre, bu editörün çeviri incelemeleri
iki tekniğe dayanır: sessel denklik için çeviri çalışması ve dilbilgisi kurallarındaki tutarlılık için çeviri
çalışması. Fakat çevirinin tutarlılığı, yeterli olduğunu göstermez çünkü çevirmenler doğru yapabilecekleri
gibi sürekli yanlış da yapabilirler. Yeterli derecede yabancı dil bilgisine sahip olmayan editörlerin aramaları
gereken şey, tutarlı kararsızlıklardır çünkü hiçbir iki dil arasındaki denklik, her bakımdan tutarlı olmaz.
Erek okuyucuların düşünce yeterlilikleriyle eşleştirilecek şekilde, erek kitlenin bağlamı, terminoloji seçiminde
ve bunu artıkbilginin ayrılmaz parçası yapmada özellikle önemlidir. Bilimsel bazı keşifler üzerine yazılmış bir
makalenin çevirisinde, erek okuyucuya bağlı olarak üç ayrı seviye gerekir: lise öğrencileri, üniversite öğrencileri
ve profesyonel bilim adamları. Fakat, çeviri metinlerde kullanılan yöntem de amaca uygundur. Örneğin bireysel
bir okuma için tiyatro çevirisinde belli anlamları ve sahne direktiflerini açıklamak için dip notlar yer alabilir,
fakat tiyatroyla ilgili bir edimde kullanılacak bir metinde bu gibi notların yeri yoktur.
Ayrıca, akademik bir tartışmaya konu olacak teknik bir metnin çevirisinin, bazı yeni icatların tanıtımını
amaçlayan metinlerin çevirisinden farklı olması olasıdır.
Çeviri, bütünleyici harfler içerdiğinde, çoğu kapsamlı değişikliklerin bir kısmı oluşur, örneğin söylenebilir sesli
harflere ve ritme çok dikkat isteyen şarkıları çevirirken. Operada sorunlar, aryalardaki sesli harfleri söyleme
kalitesi, vurgulama yeri ve etkilemenin zamanlamasını kötüleştirir. Altyazı vermenin diyalogları kısaltmada
ve yüz hareketlerinde (özellikle dudaklar) çok ciddi bir soruna dönüşmesi, televizyon ve sinema edimlerinde
önemlidir. Bütün bu bağlamsal unsurlar, çeviri etkinliği için daha sonra, önemli olası etkiler oluşturur fakat
belki de, en önemli unsurlar ilk olarak, diller arası iletişimde bilgi ve edinç bakımından, çevirmenlerin kendileridir.
İkinci olarak ve daha da önemlisi ise, kendi kişisel karakterlerinin sağlamlığıdır. II. Dünya Savaşında
havacılıkla ilgili belgelerin önemli çevirmeni olan R. W. Jumpelt, çeviri etkinliği ilkesini şöyle açıklamıştır: ‘Çevirilerimden
hiç kimsenin, hiçbir zaman yanlış şeyler anlamayacağından emin olmak isterim.’
* Hıristiyanlıkta yaygın bir dua.
**İspanyolcada 48 sözcük olan cümle iki dil arasındaki farklılıktan dolayı Türkçede 48 sözcükle ifade edilememiştir.