ibn-i Haldun - Mukaddime 2

-- MUKADDiME --
583
edilmesinin, sahabelerin saygınlık ve büyüklüğüyle ne ilgisi olabilir. Sonra alimler yazıların
(harflerin) doğru şekillerine dikkat çekmişlerdir.
Bazı gafillerin, "sahabelerin yazı sanatında usta oldukları, yazılarında hata gibi görülen
hususların gerçekte böyle olmadığı, aksine her birinin açıklamasının bulunduğu''
şeklindeki iddialarına asla iltifat edilmemelidir. Örneğin bu kimseler "" -la ezbahannehu-
(doğru yazılışın "'r -leezbahannehu- olması gerekiyor) kelimesindekiI66
fazlalık olan "elif"in (Türkçe'de bu fazlalığı "le" yerine "la" yazarak gösterebiliyoruz)
"zebh" yani boğazlama işinin henüz gerçekleşmediğini göstermek için olduğunu iddia
ediyorlar.
Hiçbir temele dayanmayan ve tamamen keyfi hükümler olan bu gibi yorumların
örnekleri çoktur. Onları bu gibi şeylere yönlendiren sebep, böyle yapmakla, sahabeleri,
yazı konusundaki eksikliklerinden temize çıkaracaklarına inanmalarıdır. Yazının (güzel
yazı yazmanın), kemal (mükemmellik) ölçüsü olduğunu sanıyorlar ve bundan dolayı güzel
yazı yazamamanın eksikliğini onlardan gidermeye yöneliyorlar. Güzel yazı yazdıklarını
ispat etmek için de yazım kurallarına aykırı olan hususlara yukarıdaki gibi temelsiz yorumlar
getiriyorlar. Ancak bu doğru değildir.
Bil ki, yazı sahabeler için bir kemal (mükemmellik) ölçüsü değildir. Çünkü yukarda
yaptığımız açıklamalardan anlaşılacağı gibi yazı, medeni hayatın geçim kaynakları
olan sanatlardan biridir. Sanatlardaki kemal ise, (bir insanın kişisel kemali açısından) genel
değil, izafi bir anlam taşır. Çünkü sanatlardaki eksiklik, insanın ne diniyle ne de kişiliğiyle
ilgili olmayıp, sadece geçim kaynaklarıyla ilgilidir ve ayrıca insanın zihnindeki anlamlara
işaret eden yazının gelişmesi umranın durumuna bağlıdır.
Hz. Peygamber de okuma yazma bilmeyen bir ümmi idi ve -makamının üstünlüğü
sebebiyle ve kazanç kapıları olan ameli sanatlardan uzak olması itibariyle- bu durum,
onun hakkında bir kemal teşkil ediyordu. Ancak ümmilik bizim için kemal teşkil etmez.
Çünkü Hz. Peygamber tamamen ve her şeyiyle Rabbine yönelmiş biriydi. Biz ise kendi
aramızda yardımlaşarak, sanatlar, hatta teorik ilimler sayesinde dünyadaki geçimimizi
sağlamaya çalışıyoruz. Onun için bizdeki durumun aksine, Hz. Peygamberin bütün bu
sanatlardan uzak olması onun için bir kemaldir.
Sonra Araplar devlet olunca, ülkeleri fethedip şehirlere hakim oldular, Basra ve
Küfe gibi merkezlere yerleştiler. Doğal olarak devletin yazıya ihtiyacı oldu ve yazı bir sanat
olarak talep edilip öğrenilmeye başlandı. Böylece yazı sanatı ilerledi ve kurallarına uygun
şekilde yazılır hale geldi. Özellikle Küfe ve Basra'da -en ileri düzeye ulaşmasa da- iyi
bir seviyeye geldi. "Hatt-ı Küfe (Küfe hattı/yazısı)" çağımızda da bilinen bir yazı şeklidir.
Sonra Araplar genişlemeye devam edip Afrika ve Endülüs'ü fethettiler. Abbasiler
tarafından kurulan Bağdat, Arap devletinin merkezi olması hasebiyle, son derece kalabalık
bir umrana sahip olmuş, böylece yazı sanatı büyük bir gelişme gösterip en ileri seviyeye
ulaşmıştır.
166 örnek olarak verilen bu kelime Nemi suresinin 21. ayetinde geçiyor. Hz. Süleyman insanlardan, cinlerden ve kuşlardan oluşan
ordusunu teftiş edip Hüdhüd adındaki kuşu göremeyince şöyle demiştir: "Hüdhüd'ü niçin göremiyorum? Yoksa kayıp·
tara mı karıştı? Ya bana (mazeretini biidiren) apaçık ve kati bir delil getirir, ya da onu şiddetli bir azaba uııratacaııım ya·
hut boliazlayacaıım (leezbahannehu)."