ibn-i Haldun - Mukaddime 2

- MUKADDlME -
693
Eğer denklem bu elemanlardan biri ile ikisi arasında olursa, bu durumda bilinmeyenin
ortaya çıkması, ikisinin çarpımını ayrııitılandırmaya dayanan geometrik bir işlemle
mümkün olur. Elemanlardan ikisi ve ikisi arasında denklem kurmak mümkün değildir.
Cebircilere göre denklem en fazla altı şekilde kurulabilir. Çünkü sayı, kök ve mal arasında,
basit veya bileşik olarak kurulabilecek denklem sayısı en fazla altıdır.
Bu dalda ilk eser yazan kişi Ebıl Abdullah Havarizmi ve ondan sonra da Ebıl Kamil
Şuca bin Eslem'dir. Daha sonra eser yazanlar Ebıl Kamil'in yolunu takip etmiştir.
Onun kitabı cebir ilminin altı meselesi hakkında yazılmış kitapların en iyilerinden biridir.
Endülüslülerden pek çok kişi, bu kitabı son derece güzel bir şekilde şerh etmişlerdir.
Kureşi'nin kitabı, onun en güzel şerhlerinden biridir.
Bize ulaşan haberlere göre doğulu bilginlerden birinin, cebirdeki elemanlar arasında
kuruduğu denklem sayısı yirmiyi aşmıştır. Her bir denkleme ilişkin sağlam işlemler
yapmış ve her birinin geometrik delillerini ortaya koymuştur. Bütün eksikliklerden
uzak olan yüce Allah, yaratmada dilediğini artırır.
Muamelat:
Matematiksel ilimlerin bir diğer dalı muamelelerdir. Bununla kastedilen, şehirlerdeki
alım-satım, arazi ölçümleri ve zekatlar gibi hesaba dayanan ilişkiler ve işlemlerdir.
Bilinmeyen, bilinen, kesirli sayı, tam sayı ve kök gibi hesapla ilgili terimler bu muamelelerde
de uygulanır. Bu konudaki farazi meselelerin çoğaltılmasının sebebi, çok fazla alıştırma
yapmak suretiyle hesap yapma melekesinin iyice yerleşip sağlamlaşmasıdır.
Endülüs'te hesap sanatıyla uğraşanlar tarafından bu konuda yazılmış pek çok eser
vardır. Bu eserlerin en tanınmışlarından bazıları Zehravi'nin, lbn-i Semh'in ve Mesleme
Macriti'nin öğrencilerinden Müslim bin Haldıln'un kitaplarıdır.
Feraiz (Miras):
Bu ilimlerin bir diğer dalı feraiz ilmidir. Bu ilim, mirasçıların mirastaki paylarını
doğru bir şekilde hesaplayıp tespit etme sanatıdır. Çünkü mirasçıların birden fazla olması,
mirasçılardan bazılarının ölüp miras paylarının kendi mirasçılarına intikal etmesi, mirasçıların
çok olmasından dolayı mirasın, hisselerden daha az olması veya mirasçılardan
bazılarının mirasçılığı kabul edilirken bazılarının inkar edilmesi gibi durumlardan dolayı
herkesin miras payının doğru bir şekilde tespit edilmesi belirli bir hesaplama sistemini
gerektiriyor. Bu yüzden tam sayı, kesirli sayı, kök, bilinen ve bilinmeyen gıb i hesap sanatına
ilişkin işlemlerin büyüle bir bölümü de, feraizin fıkhi konuları ve meseleleri ile birlikte
bu ilmin içinde yer almıştır.
Dolayısıyla bu ilim bir taraftan paylarla ilgili hükümler, kalan mirasın paylara yeterli
olmaması, mirasçılığın kabul edilmesi veya inkar edilmesi ve vasiyetler gibi fıkıhla ilgili
bir bölümü, diğer taraftan da fıkhi hükümlere göre miras paylarının doğru bir şekilde
tespit edilmesi gibi hesaplamaya ilişkin bir bölümü kapsıyor. Feraiz, en üstün ilimlerden
biridir. Bu ilimle uğraşanlar, bu ilmin üstünlüğüne dair Hz. Peygamberden hadisler