ibn-i Haldun - Mukaddime 2

BİRİNCİ FASIL
Beşeri Umranda, llmin Ve Öğretimin
Tabii Bir Durum Olduğu Hakkında
Bunun sebebi şudur: İnsanın (duyu organlarıyla) algılaması, hareket etmesi, beslenmesi,
barınması ve bunun gibi özellikleri, diğer bütün hayvanlarda da vardır. işte insanı,
diğer hayvanlardan ayıran özelliği, düşüncesidir (düşünebilmesidir). İnsan, düşünebilme
özelliği sayesinde yaşamını sürdürmenin ve geçimini sağlamanın yollarını bulur,
bunun için diğer insanlarla yardımlaşır, bu yardımlaşmayı sağlayacak olan, bir araya gelmeyi
ve bir arada yaşamayı başarır, peygamberlerin Allah'tan getirdiklerini kabul eder,
onların gereklerini yerine getirir ve Afıiret mutluluğu için çalışır.
İnsan bütün bu hususlarda daima düşünce (fikretme) halindedir. Bir göz kırpıştırma
süresi kadar bile düşünmeyi terk etmez. Aksine düşünce, bir anlık görmeden bile
daha hızlıdır. İşte sanatlar arasında zikrettiğimiz ilimler, insanın bu düşünme özelliğinden
doğar. Diğer taraftan insan, yaratılışındaki düşünme özelliği -ki bu yaratılış özelliği
içgüdüsel olarak, ihtiyaçlarını elde etmeye sağlayacak kadar hayvanlarda da vardır- nedeniyle,
bilmediği yeni şeyleri idrak edip kavramayı, başkasının bildiği şeyleri tahsil etmek
için onlara başvurmayı, veya bildiği şeyleri çoğaltıp geliştirmeyi, ya da geçmiş peygamberlerin
tebliğ ettiği hususları, onların tebliğine muhatap olan kimselerden ak için
büyük bir hırs ve istek gösterir.
Sonra düşüncesi ve (fikri) bakışı, teker teker hakikatlere yönelir. Bunların her birinde
görülen ve ortayla çıkan durumları düşünüp değerlendirir. Buna sürekli olarak devam
edince, artık hakikatlerde görülen durumları, onlara eklemek (yani hakikatlerde görülecek
ve ortaya çıkacak durumları bilmek) onu için bir meleke haline gelir. O zaman
bu konudaki bilgisi özel bir bilgi haline gelir. Daha sonra gelen nesil ise, bu bilgileri öğrenmeyi
arzular ve onları bilenlere yönelirler. Böylece öğretim (talim) ortaya çıkar. İşte
bütün bunlardan anlaşıldığı gibi, ilim ve öğretim, beşer için tabii bir durumdur. En iyisini
bilen Allah'tır.