ibn-i Haldun - Mukaddime 2

YİRMİ BİRİNCİ FASIL
Geometri İlmi Hakkında
Bu ilim, ister çizgi, yüzey ve cisim gibi bitişik, ister sayılar gibi ayrı olsun, bütün
bu hususlara ilişkin ölçüleri, miktarları ve bunların zatlannda ortaya çıkan durumları inceler.
Şu örnekler gibi: -Üçgenlerin açıları, iki dik açıya eşittir. -Birbirine paralel olan çizgiler
sonsuza kadar uzasalar da birbiriyle kesişmezler. -Kesişen çizgilerin, karşı karşıya
olan açıları birbirine eşittir. -Miktarları birbirine uygun (eşit) olan dört şeyden birincinin
üçüncüyle çarpımı, ikincini dördüncüyle çarpımı gibidir. Ve bunun gibi örnekler ...
Bu ilim dalında Yunancadan tercüme edilmiş olan kitap Euclide'ye aittir ve "Kitabu'l-Usuli'l-Erkan"
ismani taşır. Bu kitap geometri ilmini öğrenenler için yazılmış en ayrıntılı
kitaptır. Aynı zamanda bu kitap Ebı.i Cafer Mansur döneminde Yunancadan Arapçaya
çevrilen ilk kitaptır. Değişik mütercimler tarafından çevrildiği için, nüshaları arasında
farklılıklar vardır. Huneyn bin İshak, Sabit bin Kurre ve Yusuf bin Haccac bu kitabı
Arapçaya çeviren mütercimlerden bazılarıdır.
Kitap on beş makaleden oluşur. Makalelerden dördü yüzeylere, biri birbirine uygun
(eşit) olan miktarlara, biri yüzeylerin birbirine olan oranına, üçü sayılara, onuncusu
köklere ve köklerin kat sayılarına (karelerine) ve beşi de mücessemlere9 ayrılmıştır.
Bu kitap pek çok kişi tarafından özetlenmiştir. İbn-i Sina "Tealimu'ş-Şifü"da ona
bağımsız bir bölüm ayırmış ve orada söz konusu kitabı özetlemiştir. lbn-i Ebı.i Salt da
"El-İktisar" isimli kitabında aynı şeyi yapmıştır. Aynı şekilde kitap pek çok kişi tarafından
da şerh edilmiştir. Şüphesiz bu kitap geometrik ilimlerin başlangıcıdır.
Bil ki geometri bilmek, insana zeka parlaklığı ve sağlam düşünme özelliği verir.
Çünkü geometrideki delillerin hepsi çok açık bir sistem ve düzene sahiptir. Bu sistem ve
düzenden dolayı onun kurallarına neredeyse yanlış karışması mümkün değildir. Fikir sürekli
olarak bu deliller ve kurallar üzerinde alıştırma yapmaya devam edince, yanlış yap-