ibn-i Haldun - Mukaddime 2

-- lBN-l HALDÜN --
734
taya çıkar. Bu on iki devrin bazı sonuçları vardır. Bu tek bir sonuç olabileceği gibi, altıya
kadar daha fazla sonuç da olabilir.
Başlangıç olarak, tali' yay burcunun ilk derecesindeyken "zayirce eski bir ilim midir,
yoksa sonradan mı ortaya çıkmıştır?" şeklinde bir soru soralım. Vetr harflerini ve sonra
soru harflerini yay burcunun ve onun eşi olan ikizler burcunun başına yerleştiririz.
Üçüncüsü olan kova burcunun vetri (çizgisi) merkeze kadar çekilir. Sonra ona soru harflerini
ekler ve sayısına bakarız. En az 88 ve en çok 96 olur. Sahih olan devrin tamamı budur.
Sorumuzdaki harflerin sayısı doksan üçtür. Eğer harflerin sayısı doksan altıdan fazla
olursa, on iki devrin tamamı çıkartılarak soru kısaltılır. Çıkarılanlar ve geriye kalanlar
akılda tutulur. Sorumuzdaki devirler yedidir, kalanlar ise dokuz. Tali' on iki dereceye
ulaşmazsa onları harfler içinde sabit tutarsın, eğer ulaşırsa onlar için ne bir sayı ne de bir
devir sabit tutmazsın.
Yine üçüncü durumda tali' yirmi dörtten fazla olursa, sayılarını sabitle. Sonra bir
tane olan tali'i, dört tane olan tali'in sultanını ve bir tane olan en büyük devri sabitle.
Sonra tali' ve devri -ki bunların toplamı ikidir- soruda birleştir. Sonra onların sonucuyla
(yani iki ile) burcun sultanını (yani dördü) çarp. Toplam sekiz olacaktır. Sonra sultanı,
tali'e eklediğinde beş eder. İşte yedi esas budur.
Tali' ve en büyük devrin, yay burcunun sultanıyla çarpılmasından çıkan sonuç on
ikiye ulaşmazsa, cetvelin alt tarafından yııkarıya doğru çıkan sekizin kenarına katılır. On
ikiden fazla olursa devirler çıkarılır ve geriye kalan yine sekizin kenarına katılır. Sayının
sonuna ve yine tali' ile sultanın toplamından çıkarılan beşin sonuna bir işaret konur. Tali'
cetvelin en üst kısmındaki geniş yüzeyin kenarında olur. Sonra birbirini takip eden beşerli
devirler halinde saymaya başlanır ve ne kadar sayıldığı akılda tutulur. Bu işleme sayının
dört harften birinde durmasına kadar devam edilir. Bu dört harf şunlardır: Elif, be,
cim ve ze. Bizim işlemimizde sayı elif harfi üzerinde durdu ve geriye üç devir kaldı. Sonra
üçü üçle çarptık ve dokuz sonucuna ulaştık. İşte bu birinci devrin sayısıdır. Bu muhafaza
edilir.
Sonra dik ve yaygın kenarlar arasındakileri, cetveldeki sayılarla doldurulmuş hanelerin
karşısında yer alan sekizde bir araya topla. Eğer (devir), cetveldeki boş hanelerden
birinin karşısında durursa buna itibar edilmez ve devre devam edilir. Birinci devirdeki
sayıyı -ki bu dokuzdur-, cetvelin başlangıcında bulunan ve her iki kenarın arasındakilerin
kendisinde toplandığı hanenin -ki bu sekizin hanesidir- sol tarafındaki haneye
kat. Bu durumda lam harfi elif'in üzerine düşer ve bundan asla mürekkep bir harf çıkmaz.
O halde bu harf, zimam tarzında resmedilen ve dört yüz'ü ifade eden te harfidir.
Onun kasidenin beytinden naklettikten sonra üzerine bir alamet koy.
Sonra devrin sayısı ile (yani dokuzla) sultanı (yani üçü) topla. Elde edeceğin on
üç sayısını evtar harflerine kat. Sayı hangi harfin üzerine düşerse onu muhafaza et ve kasidenin
beytinden onun üzerine bir işaret koy. Bu kuraldan, harflerin tabii nazım içinde
kaç defa devredileceği anlaşılır. Şöyle ki, sayıları dokuz olan birinci devirdeki harfler, sayıları
dört olan burcun sultanı ile toplanır ve on üç elde edilir. Sonra bu sayıya bir misli
daha ilave edilir ve yirmi altı olur. Bu sayıdan tali'in sayısı -ki o birdir- çıkarılır ve soruda
gerile yirmi beş kalır. İşte ilk harflerin nazmı bu şekilde olur.