ibn-i Haldun - Mukaddime 2

- MUKADDIME -
&05
ğudaki insanların ilim ve sanatlarda sergiledikleri zekayı görünce, insan olmanın hakikati
bakımından, bizimle (yani Mağriblilerle) onlar arasında fark olduğuna inanırlar ve bu
inanışa sıkıca sarılırlar. Acak bu doğru değildir.
Doğu ve Mağrib bölgeleri arasında, insanlığın hakikati noktasında bu ölçüde bir
fark yoktur. Böyle bir fark belki birinci ve yedinci kuşaklar gibi aşın (sıcak ve soğuk) iklime
sahip yerlerdeki insanlara kıyasla görülebilir. Çünkü daha önce değinildiği gibi, buralardaki
insanları mizaçları ve buna bağlı olarak nefisleri de aynı şekilde (itidalden uzak
ve) aşındır.
Doğu bölgelerindeki insanların, Mağrib'tekilere olan tek üstünlüğü -sanatlar konusunda
söylediğimiz gibi- (gelişmiş olan) medeniliğin, insandaki etkileridir. Yani aklını
geliştirmesidir. Şimdi bu hususu daha da açalım. Medeniliğin ve medeni yaşamın, insanların
geçim, mesken, bina, din ve dünya işleri, çalışmaları, adetleri ve diğer bütün tasarruflarına
ilişkin adapları ve kuralları vardır. Evet, medeni insanlar için bütün bu hususlarda,
riayet edecekleri adap ve kurallar vardır. Sanki bunlar, aşılmayacak sınırlar gibidir.
Bunlar aynı zamanda sonrakilerin öncekilerden aldıkları sanatlardır. Şüphe yok ki insanın
kazandığı her sanatın, nefiste bir eseri görülür ve insana yeni bir akıl kazandırır. Bu
da yeni bir sanatın kabulünü (öğrenilmesini) kolaylaştırır ve böylece akıl, hızlı bir şekilde
(yeni) ilimleri öğrenmeye hazır hale gelir.
Sanatların öğretimi konusunda Mısırlıların, kavranamayacak boyutlarda ilerleme
kaydettiklerini duyuyoruz. Örneğin eşeklere, kuşlara ve diğer bazı hayvanlara, -duyulup
görüldüğünde insana şaşkınlık veren- bazı kelimeleri ve hareketleri öğretmeleri gibi.
Mağribliler ise, bunları öğretmek bir yana, anlamaktan bile aciz kalıyorlar.
Öğretim, sanatlar ve diğer sırdan işlerde kazanılmış güzel melekeler ve bu melekelerin
çokluğu, insanın zekasını geliştirdiği gibi düşüncesini de parlatıp aydınlatıyor.
Çünkü daha önce söylediğimiz gibi insan nefsi, ancak yeni şeyleri idrak edip öğrenmekle
ve öğrendiği bu şeylerin meleke halinde nefse dönmesiyle gelişip olgunlaşır. İşte bu
melekelerin nefiste bıraktığı ilmi etkiler zekayı geliştirir ve sırdan insanlar da, (kazandığı
melekelerin çokluğuyla akılları gelişmiş ve zekaları artmış kişilerin) yaratılış olarak farklı
olduklarını sanırlar. Ancak bu doğru değildir.
Badiyelerde yaşayan bedevilerin ve şehirlerde yaşayan medenilerin durumu buna
örnektir. Medeni kişiler (şehirde ilim ve sanat öğrenmelerinin neticesinde kazandıkları
melekeler ile) gayet zeki ve akıllılardır. Onları gören bedeviler de, onların bu durumunun
yaratılıştan kaynaklandığın sanır. Ancak söylediğimizi gibi bu doğru değildir. Böyle olmasının
tek sebebi, bedevilerin bilmediği -medeni hayatın kendine özgü durumları ve
alışkanlıklarından kaynaklanan- adap ve sanatlarda kazanılan melekelerdir. Sanatlarla,
melekelerle ve bunları öğrenebilme kapasitesiyle donanmış olan medeni kişinin bu haline
şahit olup da, kendilerinin yetersiz olduklarını görün kişiler de, onların (yaratılış olarak)
üstün bir akla sahip olduklarını sanırlar. Veya bedevilerin yaratılış olarak yetersiz olduklarını
düşünürler. Bunlar doğru değildir. Çünkü bedeviler arasında en üst derecede
anlayışa ve mükemmel bir akla sahip olanları görüyoruz. Dolayısıyla medenilerde görülen
(parlak ve gelişmiş) akıl ve zekanın sebebi sanatlar ve öğretimdir. Çünkü yukarıda
söylediğimiz gibi bunların nefiste olumlu etkileri vardır.