ibn-i Haldun - Mukaddime 2

MUKADDİME
521
edip (ılhirete) gönderdiğindir." Dolayısıyla ihtiyaçların giderilmesinde kullanılmayan
mal, sahibi için rızk olarak isimlendirilmez. Aksine kişinin çalışıp gayret ederek elde ettiği
bu şekildeki mal, kazanç olarak isimlendirilir. Örneğin miras olarak bırakılan mal
böyledir. Bu mal, ölen kişi için rızk olarak değil, kazanç olarak isimlendirilir. Çünkü ondan
yararlanmamıştır. Mirasçılar bu maldan (fiilen) yararlanırlarsa, onlar için bu mal
rızk olarak isimlendirilir. İşte elıl-i sünnete göre "rızk" olarak isimlendirilen şeyin hakikati
budur.
Mutezile ise, (fiilen kendisinden yararlanılan) bir şeyin rızk olarak isimlendirilmesi
için, onun elde edilmesinin sahih olması şartını arar. Bu şartın gerçekleşmediği şeleri
rızk olarak isimlendirmezler. Bu yüzden gasb suretiyle (genel olarak haksızca) elde
edilen mallar ile haram olan şeyleri (bunlardan fiilen yararlanılmış olsa bile) rızk olarak
isimlendirmezler. Oysa yüce Allah gaspçıyı da, zalimi de, mü'mini de, kafiri de (bu dünyada)
nzklandırır. Rahmeti ve hidayetinden ise dilediğini yararlandırır. Mutezilenin bu
hususta ileri sürdüğü bazı deliller vardır, ancak onları geniş bir şekilde ele alıp değerlendirmenin
yeri burası değildir.
Sonra bil ki kazanç ancak, onu elde etmeye yönelmek ve bunun için çalışıp gayret
etmekle sağlanır. Talep edip elde etmenin farklı şekilleri olsa da, rızk için mutlaka çalışıp
gayret etmek gerekir.Yüce Allah şöyle buyuruyor: "Rızkı Allah katında arayın (Allah'tan
isteyin):' (Ankebftt Sftresi, 17). Rızk için çalışıp gayret etmek ancak Allah'ın güç vermesi
ve ilham etmesiyle (rızk yollarını göstermesi ve insanı muktedir kılmasıyla) olur. Dolayısıyla
bu hususta (yani insanın rızk elde etmesiyle ilgili) her şey Allah'tandır. Ancak elde
edilecek her kazanç ve mal için mutlaka insan tarafından ortaya konulacak bir çalışma
ve gayret de gerekiyor. Çünkü elde edilecek kazanç, eğer bir mesleğin icrasıyla sağlanacaksa,
bu durumda kişinin bir çalışma ve gayret ortaya koymasının gerekliliği zaten
açıktır. Hayvanlardan, bitkilerden (çiftçilikten) veya madenlerden sağlanacaksa, bütün
bunlar için de insan emeği gerektiği ortadadır. Aksi takdirde bir ürün elde edemez ve onlardan
bir yarar sağlayamaz.
Allah bütün mal ve birikimler için kıymet ölçüsü durumundaki iki madeni (değerli)
taşı; altın ve gümüşü yaratmıştır. Bu iki maden, genelde bütün dünya halkları için
birikim ve servet vasıtasıdır. Bazı durumlarda altın ve gümüşün dışındaki şeyler de biriktirilse
bile, onların biriktirilmesindeki amaç bu ikisini elde etmek içindir. Çünkü altın ve
gümüşün dışındaki şeylerde zaman zaman piyasaların havale geçirmesi (yani beklenmedik
şekilde değerlerinin düşüp çıkması) söz konusu olur. Bu, altın ve gümüş için söz konusu
değildir.
Bütün bunlar sabit olduktan sonra bil ki, insanın elde ettiği kazanç ve birikim,
eğer belli mesleklerin (sanatların) icrası ile (yani çalışıp emek sarfetmesiyle) kazanılmışsa,
bu birikim ve sermaye gerçekte onun emeği ve çalışmasının, (maddi ve birikmiş olan)
kıymetidir ve birikimden amaç da zaten bu (maddiyata dönüşmüş) kıymettir. Çünkü bunun
dışında geriye sadece sarfedilen emek ve çalışma kalır ki, birikim ile bu emek ve çalışmaların
bizzat kendisi hedeflenmez. Gerçi bazı meslekler de emeğin yanında (kazanca
etki eden) başka unsurlar bulunsa bile -örneğin marangozlukta tahta ve dokumacılıkta
da ip gibi-, yine de ağırlıklı ve kıymeti daha yüksek olan unsur emektir.