ibn-i Haldun - Mukaddime 2

-- IBN-I HALDÜN --
786
birini elde edememiş olmaktan dolayı) hayal kırıklığı kalır. Ama eğer düşünce bunlardan
sadece biri üzerinde yoğunlaşırsa, onu tahsil etmek için bu daha uygun bir yol olur. Doğruya
ulaştıran bütün eksikliklerden uzak olan yüce Allah'tır.
Fasıl
Ey öğrenci! Bil ki sana öğreniminde faydalı olacak bir armağan sunuyorum. Eğer
onu kabul eder ve ona dört elle sarılırsan, büyük bir hazineye ve kıymetli bir sermayeye
sahip olursun. Onu anlamana yardımcı olması için önce bir giriş sunuyorum: İnsan düşüncesi,
özel bir tabiat olup, diğer yarattıkları gibi onu da Allah yaratmıştır. Düşünce,
beynin orta boşluğunda, nefse ait bir hatmi (iç) hareket olup, bazen düzenli ve tertipli insan
fiillerinin temeli ve başlangıç noktası, bazen de istenilen şeye yönelmek suretiyle, daha
önce sahip olunmayan bir ilmin (o ilme sahip olmanın) temeli ve başlangıç noktası
olur.
Düşünce, yöneldiği şeyin olumlu ve olumsuz taraflarını tasavvur eder, bunlardan
birini ister ve bir göz kırpışından daha hızlı bir sürede onun için, iki tarafı birleştiren bir
"vasat" (orta, çevre) belirir. Eğer vasat birden fazla ise, diğerlerini de elde etmeye yönelir
ve istediğine ulaşır. İşte insanı diğer canlılardan ayıran düşünsel tabiatın durumu budur.
Sonra mantık sanatı, söz konusu teorik düşünsel tabiatın fiiline ilişkin bir durum
olup, bu fiili, doğrusunu yanlışından ayırmak için niteler. Çünkü her ne kadar doğruluk,
düşünsel tabiatın zatından olmasına rağmen, az da olsa onda, bir şeyin iki tarafının
(olumlu ve olumsuz taraflarının) olduğunda farklı tasavvur edilmesinden veya meselelerin
düzeni ve tertibi açısından şekillerin benzerliğinden kaynaklanan bazı yanlışlar ortaya
çıkabiliyor. İşte böyle bir yanlışa düşüldüğünde mantık ona bu yanlıştan kurtulmak
için yardım ediyor.
O halde mantık, düşünsel tabiata yardımcı olan ve onun fiilinin sureti ile uyumlu
bulunan, sınfil (tabii olmayan) bir durumdur. Ancak sınfil bir durum olduğu için çoğu
zaman kendisine ihtiyaç duyulmaz. Bu yüzden varlıkları inceleyen büyük bilginlerin
pek çoğunun, mantık ilmini kullanmadan, ilimlerdeki hedeflerini elde ettiklerine şahit
oluyoruz. Özellikle de (yapılan ilmi araştırmalarda) sağlam bir niyet taşınıyor ve Allah'ın
rahmeti gözetiliyorsa. Şüphesiz bu manaların en büyüğüdür. Bu bilginler (araştırmalarında),
doğruluk üzere olan düşünsel tabiatı esas alırlar ve bu tabiat onları, Allah'ın onu
yaratmış olduğu özelliğe uygun olarak, "vasat" a ve elde etmek istedikleri ilme ulaştırır.
Bu sınfil durumun, yani mantık ilminin dışında, öğretimde giriş niteliğinde olan
bir başka husus daha vardır. O da lafızları ve bu lafızların gerek yazılmak, gerek dil ile söylenmek
suretiyle işaret ettiği zihinsel manaları bilmektir. Ey öğrneci! İşte bütün bu engelleri
aşıp, istediğin düşünceye ulaşmak zorundasın.
Bilmen gereken ilk husus yazılı sembollerin (yani yazılan harf ve kelimelerin),
söylenen lafızlardan hangilerine işaret ettiğidir ve bu en kolay olanıdır. Sonra söylenen lafızların,
istenen hangi manalara işaret ettiğidir. Sonra mantık sanatındaki bilinen kalıplara
göre delil getirmek için manaların tertip edilmesindeki kurallardır. Sonra da düşüncedeki
soyut manalardır ki, Allah'ın rahmeti ve bağışını dileyerek, düşünsel tabiat ile ve