ibn-i Haldun - Mukaddime 2

-'- MUKADDiME
661
de, müteşabih ayetlerdeki gibi ifadeler yer almıştır. Selefin onlar hakkındaki görüşü de,
müteşabih ayetlerdeki gibidir. Çünkü o hadislerin kaynağı da bu ayetlerdir.
Müteşabih ayetlerin çeşitlerini bu şekilde ortaya koyduktan sonra, şimdi insanların
o ayetler hakkındaki ihtilaflarını ele alalım. Kıyamet, kıyamet alametleri, ilerde gerçekleşeceği
bildirilen şeylerin zamanı, zebanilerin sayısı ve bunlara benzer ayetlerin -Allah
en iyisini bilir- müteşabih ayetlerle ilgisi yoktur. Çünkü bunlarla ilgili ayetlerde (anlaşılmayacak)
genel ve kapalı ifadeler yoktur. Bunlar ileride gerçekleşecek hadiselerin zamanlarıyla
ilgili olup, Allah Kur'an'da peygamberinin diliyle açıkça haber verdiği gibi
bunların zamanını sadece kendisi bilir: "De ki: Onun (kıyametin ne zaman kopacağının)
ilini ancak Allah katındadır:• (A'raf Sıiresi, 187). Dolayısıyla bunların müteşabih ayetler
arasında sayılması şaşılacak bir şeydir.
Surelerin başındaki mukatta harflerine gelince, bunlar alfabe harfleri olup, (başka
hiçbir anlam yüklenmeden, birer alfabe harfleri olarak) sadece kendilerinin kastedilmiş
olması da uzak bir ihtimal değildir. Zamahşeri şöyle diyor: "Bu harflerin (başka anlam
yüklenmemiş birer alfabe harfleri olarak) kullanılmasında, Kur'an'ın mucize oluşunun
ne kadar ileri boyutlarda oluşuna işaret vardır. Çünkü Kur'an, aynı şekilde insanlar tarafından
da kullanılan, bu harflerden oluşmuştur. Ancak (maddeleri aynı olan Kur'an ile
insanların sözleri arasındaki) farklılık bunların işaret ettiği manalardadır:'
Eğer gerçek olma ihtimalini içinde barındıran bu yorumdan yüz çevrilecek olursa,
yapılacak başka yorumların sahih bir rivayet dayanması gerekir. Örneğin (Taha
Süresinin başındaki) "Ta,ha" harflerinin "Tahir ve Hadi"ye nida etmekten kısaltma olduğunu
(yani "Ey Tahir (temiz) ve Hadi (kılavuz, yol gösterici) olan peygamber"in kısaltılmışı
olduğunu) söyleyenlerin bu iddialarının, sahih bir rivayet dayanması gerekir. Ancak
bu hususlarda sahih rivayet yoktur. Dolayısıyla bu harfler bu açıdan müteşabihtir.
Vahiy, melekler, ruh ve cin ile ilgili ayetlerin durumuna gelince, bu varlıkların hakikatleri
bilinmediği için, onlarla ilgili ayetler bu açıdan müteşabihtir. Bazı insanlar, hakikatleri
bilinmediği için kıyamet halleri, cennet, cehennem, Deccal, fitneler ve kıyamet
alametleri ile ilgili nassları da bu sınıfa katmıştır. Bu görüş gerçeğe uzak olmamakla birlilcte,
çoğunluk onlarla aynı görüşte değildir. Özellikle de kelamcılar. Çünkü kelamcıle.r,
kitaplarında görüleceği gibi, sadece Allah'ın, Kur'an' da ve peygamberinin diliyle, kendisini
vasfettiği -eksiklik ve acizlik izlenimi veren- sıfatlarının müteşabih olduğunu kabul
ederler.
işte insanlar, bu konudaki tutumlarından yukarıda bahsetmiş olduğumuz selef
alimlerinden sonra, bu hususlarda anlaşmazlığa düşmüşler, tartışmışlar ve akaidde bidatların
kapısını açmışlardır. Şimdi bu meseledeki görüşleri açıklayalım ve doğru olanları
yanlış olanlara tercih edelim. Başarıya ulaşmam ancak Allah'ın yardımıyladır.
Bil ki bütün eksikliklerden uzak olan Allah Kur'an'da kendisini, alim (bilen}, kadir
(güçlü), aziz (galip), basir (gören), semi (işiten), celil (celalet, ululuk ve heybet sahibi),
kerim {lütuf ve ihsanı bol olan), hayy (diri), mun'im (nimet veren), mürid (irade
eden) ve mütekellim (konuşan) gibi sıfatlarla vasıflandırmıştır. Yine kendisine iki el, iki
göz, yüz, ayak ve dil gibi sıfatlar nispet etmiştir.