ibn-i Haldun - Mukaddime 2

MUKADDiME
811
aynı özellikte olsa da, işaret ettikleri anlamlar bakımından birbirinden farklıdır: "Zeyd
ayaktadır:' "Şüphesiz Zeyd ayaktadır:' "Hiç şüphesiz Zeyd ayaktadır:' Birinci cümlede
hiçbir tekid edatı yoktur. Bu üsluptaki cümle verilen haber yani örneğimizde Zeyd'in
ayakta olup olmadığı konusunda fikir sahibi olmayan ve onun ayakta oluşunu tereddütle
karşılamayan veya inkar da etmeyen kimselere söylenir. "Şüphesiz" (inne) ile tekid
edilmiş ikinci cümle, verilen haber konusunda tereddütlü davranan kimselere söylenir.
"Hiç şüphesiz" (inne ve lam) ile tekid edilmiş üçüncü cümle ise, verilen haberi inkar eden
kimselere söylenir.
İsimleri ma'rife edatı (belirlilik takısı)207 ile söyleyip söylememekte de bu tür anlam
incelikleri vardır. Örneğin "bana adam (er-recul) geldi" cümlesindeki "er-recul" yerine
ve yine aynı kişi için, belirlilik takısından soyutlanmış bir şekilde "reculun" kelimesi
kullanılırsa, o kişi yüceltilmiş olur. Çünkü bu ifade ile, sanki hiç kimesenin ona denk olmadığı
(ve onun kadril kıymetinin tam olarak bilinemeyeceği) söylenilmiş olur.
Sonra cümleler haber cümleleri ve inşai cümleler şeklinde olur. Haber cümlelerinin
(doğruluk veya yanlışlıkla nitelenmesini sağalayan) dış dünyadaki karşılıkları vardır.
İnşai cümlelerin ise bu anlamda dış dünyada bir karşılığı yoktur. Talep cümleleri gibi.
Bazen iki cümle arasında atıf edatları terk edilir, bazen de zikredilir. Eğer ikinci
cümlenin i'rabta yeri varsa terk edilir. Bu durumda ikinci cümle, tıpkı tek bir kelimeymiş
gibi, birinci cümlenin sıfatı, tekidi veya bedeli olur. Bunlar arasında ise atıf edatı olmaz.
Eğer ikinci cümlenin i'rabta yeri yoksa, atıf edatları zikredilir.
Yine sözün bazen uzun ve ayrıntılı bazen de kısa ve özlü söylenmesi gerekebilir.
İşte halin gereklerine göre sözü bu esaslara uygun olarak söylemek gerekir.
Bazen bir şey söylenir, ancak müfret bir kelimesi ise söylenenin bizzat kendisi değil,
onun ayrılmaz bir özelliği kastedilir. Örneğin "Zeyd aslandır" sözündeki aslan ile,
Zeyd'in gerçekten hakiki manasıyla aslan olduğu değil, bilakis (meşhur olduğu veya öyle
kabul edildiği şekilde) aslanın ayrılmaz bir özelliği olan cesareti kastedilir. (Yani Zeyd
aslandır, cümlesi ile Zeyd'in aslan gibi cesaretli olduğu ifade edilmek istenir). Buna "istiare"
denir.
Bazen de bir cümle ile, o cümlede söylenen şeyin gerektirdiği sonuç kastedilir. Örneğin
"Zeyd'in külleri çoktur" sözü ile Zeyd'in gerçekten çok külleri olduğu değil, bu küllerin
gereği ve sebebi olan cömertliği, misafirleri yedirip içirdiği kastedilir. Çünkü küllerin
çok olması bunlardan kaynaklanır.2os Çünkü çok külü olmak, çok ateş yakmayı, çok
ateş yakmak çok yemek pişirmeyi, çok yemek pişirmek çok misafir ağarlamayı ve dolayısıyla
çok misafir ağarlamak da cömertliği ifade eder.
207 Arapçadaki ma'rife edatı olan "El" takısı başına geldilii ismin bilinen, daha önce bahsi geçmiş bir şey olduQunu bildirir. Bu edatın
Türkçe'de bir karşılıliı yoktur. (lngilizcedeki karşılıQı ise "lhe"dır). Örneğin "bir kitap gördüm" cümlesindeki kitap kelimesi
Arapçada "el" takısından soyutlanmış olarak "kitilıen" şeklinde söylenir ve bununla söz konusu kitabın, konuşanlar arasında
daha önce bahsi geçmemiş, bilinmeyen bir kitap olduQuna işaret edilir. Ama "kitabı gördüm" cümlesindeki kitap kelimesi ise.
"El-kitab" şeklinde söylenir ve bununla da, görülen kitabın daha önce bahsi geçen ve bilinen bir kitap olduliuna işaret edilir.
Ancak bu edat, asıl kullanımının dışında belagat açısından başka incelikler için de kullanılır. Nitekim buradaki örnek, genel kullanımıyla
deOil. bu inceliklerden biriyle ilgilidir.
208 Bu sonuca şu şekilde ulaşılır: Çok külü olmak, çok ateş yakmayı, çok ateş yakmak çok yemek pişirmeyi, çok yemek pişirmek
çok misafir aQarlamayı ve dolayısıyla çok misafir aQarlamak da cömerUil)i ifade eder.