ibn-i Haldun - Mukaddime 2

-- MUKADDİME --
687
Tealim ilimlerinin ikincisi "aritmetik"tir. Bu ilim bağımsız miktarları, yani sayıları
ve onların özelliklerini indeler.
Üçüncüsü "mfısik.i ilmi"dir. Bu ilim seselerin ve nağmelerin birbirleriyle orantısını
ve miktarını inceler. Bunun neticesinde şarkılardaki makamlar elde edilir.
Dördüncüsü "astronomi ilmi" dir. Bu ilim gökyüzünün ve gök cisimlerini inceler
ve onların şeklini, konumlarını, sayılarını, hangilerinin hareket halinde, hangilerinin de
sabit olduğunu belirler. Bu bilgilere gökyüzünde müş3hede edilen bütün cisimlerin dönüşleri,
doğrulukları, uzaklaşmaları ve yakınlaşmaları gibi hareketlerinin incelenmesiyle
·
ulaşılır.
İşte temel felsefi ilimler bunlardır ve yedi tanedir: Mantık ilmi bunların en başında
yer alır. Sonra tealimi (matematiksel) ilimler gelir. Bu ilimler de önce aritmetik, sonra
hendese, sonra astronomi ve sonra da musiki şeklinde sıralanır. Bunlardan sonra tabiiyat,
ondan sonra da ilahiyat gelir. Bunlardan her biri çeşitli dallara ayrılır. Örneğin tabiiyat
ilminin dallarından biri tıb ilmi, adet (sayı) ilminin dallarından bazıları hesap, feraiz
ve muamelat ilmi ve astronomi iminin dallarından biri de, istenildiği anda gök cisimlerinin
yerlerini bilmek için, oların hareketlerinin hesaplanması ve buna ilişkin bir cetvelin
hazırlanması (ezyac) ilmidir. Yine yıldızların incelenmesiyle ilgili bir diğer ilim dalı da
astroloji (ahkamu'n-nucumiyye yani yıldızların yörüngelerindeki hareketlerinin izlenmesiyle
geleceğe ilişkin öngörülerde bulunmak) ilmidir. Bu ilimlerden teker teker bahsedeceğiz.
Bil ki tarihlerini bildiğimiz milletler içinde bu ilimlere en fazla iki büyük millet
önem vermiş ve ilgilenmiştir. Bunlar İslam' dan önceki Farslar ve Rumlardır. Bize ulaşan
haberlere göre, umranm büyük ve gelişmiş olmasından, aynı şekilde güç, hakimiyet ve
devlet sahibi olmalarından dolayı, bu milletler içinde ilimler ileri bir seviyeye ulaşmıştı.
Evet, bu ilimler, Fars ve Rum devletlerinin şehirlerinde coşkun bir deniz gibi yükselmişti.
Kildaniler, onlardan önce Süryaniler ve Süryanilerin çağdaşları olan Kıptiler ise
sihre, astrolojiye ve bunlarla bağlantılı olan tılsımlara önem vermişlerdir. Sonra Farslar
ve Yunanlılar gibi milletler bu ilimleri onlardan almıştır. Ancak bu ilimler özellikle Kıptilere
özgü hale gelmiş ve onlar arasında çok büyük ilgi görmüştür. Kur'an' da bahsedilen
Harut ve Marut, yine (Hz. Musa ile yarışan) sihirbazların durumu bu gerçeği ortaya koyuyor.
Sonra dinler bu tür ilimleri yasaklayıp haram kılınca, onların izleri silinmiş ve tamamen
ortadan kalkmıştır. Sadece nesilden nesile nakledilen bazı kalıntılar kalmıştır ki,
onların da ne kadar doğru olduğunu en iyi Allah bilir. Ancak şeriat kılıcı, bu tür ilimlerin
ortaya çıkmasının ve uygulanmasının önünde bir engel olarak durmaktadır.
Farslara gelince, onlarda akli ilimler çok önemli bir yer tutmaktaydı ve sınırları da
çok genişti. Çünkü hükümdarlıkları çok uzun dönemler kesintisiz olarak devam etmiş ve
büyük bir güce ulaşmıştı. Hatta söylendiğine göre bu ilimler Yunanlılara Farslardan geçmişti.
Bu geçiş, lskender'in Dara'yı öldürüp Kiyani ülkesini istila ettikten sonra oradaki
kitapları ve ilimleri alması sayesinde olmuştu.
Aynı şekilde Müslümanlar da Fars topraklarını fethedince, sınır tanımayacak ka-