ibn-i Haldun - Mukaddime 2

-- MUKADDiME --
615
Bunun sebebi Arapların kitap ve ilim ehli olmayışları, bedeviliğin ve ümmiliğin
onlara galebe çalmış olmasıdır. Onun için varlıkların yaratılış sebepleri ve sırları, yaratılışın
başlangıcı gibi insan nefsinin bilmeyi arzuladığı hususları öğrenmek istediklerinde,
yaptıkları tek şey bu hususları kitap ehline sormak ve onların cevaplarından yararlanmak
oluyordu. B kimseler ellerinde Tevrat bulunan yahudiler ile onların dinine tabi olmuş hıristiyanlardı.
Ancak o dönemde Araplar arasında bulunan yahudiler de bedevi idiler ve
bu konularda ehli sıradan bir ehil kitabın bildiğinden fazla bir şey bilmiyorlardı. Bunların
çoğu da yahudiliği benimsemiş Himyer kabilesinden kimselerdi.
Bu kimseler Müslüman olduktan sonra, şer'i hükümlerle ilgili olmayan, yaratılışın
başlangıcı ve gelecekte vuku bulacak olaylara ilişkin haberler gibi hususları koruyup
rivayet ettiler. Ka'b El-Ahbar, Vehb bin Münebbih ve Abdullah bin Selam gibi şahıslar
bunlardandı. İşte tefsir kitapları bu konularda onlardan nakledilen haberlerle doldu. Ancak
bu haberler sadece onlara dayandırılıyordu (yani bunları Hz. Peygamberden rivayet
etmedikleri açık olarak biliniyordu). Bu tür haberler, içeriklerine göre hareket edilmesi
gereken şer'i hükümler olmadıkları için, doğru olup olmadıklarıyla da ilgilenilmiyordu.
Bu yüzden müfessirler, böyle haberleri almada rahat davrandılar ve tefsir kitaplarını bunlarla
doldurdular.
Söylediğimiz gibi bu haberlerin aslı, badiyelerde yaşayan ehli Tevrat'tır. Badiyelerde
yaşadıkları (yani bedevi özelliklere sahip oldukları) için de naklettikleri bu haberlerin
doğruluğunu araştırma gibi bir durumları yoktu. Bununla birlikte din ve ümmet içinde
sahip oldukları konumlarından dolayı, yaygın bir şöhrete sahip olmuşlar ve o günden itibaren
naklettikleri hususlar kabul görmüştür. Ancak daha sonra alimler, bütün bu haberleri
gözden geçirip doğrusunu yanlışından ayıklama yoluna gitmişlerdir.
Örneğin Mağrib'te EM Muhammed bin Atiyye o tefsirlerin tamamını özetleyip,
yanlışlardan ayıklamıştır. O kitaplardaki rivayetlerin doğru görünenlerini seçip bir kitapta
toplamıştır. Bu kitap Mağrib ve Endülüs halkı arasında yaygın bir şekilde elden ele dolaşmaktadır.
Kurtubi de bu hususta onu katip etmiş ve aynı nitelikte bir kitap telif etmiştir.
Bu kitap da doğuda meşhurdur.
İkinci grup tefsirler ise, (seçilen) kelimeler, irc1bl7s, belagat ve değişik üslupların
ifade ettikleri manalar, bunlarla hedeflenen amaçlar ve bunların anlam üzerindeki etkilerinin
bilinmesi gibi dil esaslarına dayanır. Bu tefsirlerin birinci grup tefsirlerden bağımsız
olduğu durumlar azdır. Çünkü esas olarak tefsirden amaç birinci grup tefsirlerdir.
İkinci grup tefsirleri ise dilin ve dil ilimlerinin sanat haline gelmesinden sonra ortaya çıkmıştır.
Evet, bazı tefsirlerin genel yapısını, ikinci türdeki yaklaşım oluşturur.
Dilin özelliklerini esas alan ikinci gruptaki en güzel tefsirlerden biri Zamahşeri'
nin "Keşşaf" isimli tefsiridir. Ancak eserin müellifi akaid olarak mutezile mezhebine
mensuptur ve Kur'an ayetlerini belagat yönünden izah ederken kendi mezhebinin bozuk
görüşlerini delil olarak gösterir. Onun için ehl-i sünnet alimleri, dil ve belagat yönünden
bu eserin sağlamlığını ikrar etmekle birlikte, içindeki görüşler yüzünden eserden uzak
durmuşlar ve bu konuda halkı da uyarmışlardır. Bununla birlikte eğer kişi, ehl-i sünnet
17s
Genel olarak irap, kelimelerin cümle içindeki dizilişleri (cümle yapısı) ve cümledeki konumuna göre (fail, meful gibi) kelimelerin
sonun aldığı şekli (merfO, mansOp, mecrOr gibi) ifade eder.