ibn-i Haldun - Mukaddime 2

---MUKADDİME ---
627
ye uğramış, bunun yerine ehl-i beyt (şii) fıkhı yayılıp uygulanmış ve diğerleri yavaş yavaş
kaybolmaya yüz tutmuştur. Sonra -bildiğim kadarıyla- dördüncü yüzyılın sonlarında
maliki alimlerinden Kadı Abdulvehhab geçim sıkıntısı yüzünden Bağdat'tan Mısır'a gitti.
(Şii) Ubeydiyyin halifeleri, böyle bir imamı uzaklaştırmış olmalarından dolayı Abbasileri
kınamak ve kendileri de ona sahip olmakla övünmek için, ona saygı ve hürmet göstermişler,
izzeti ikramda bulunmuşlardır. Bu yüzden maliki mezhebi Mısır' da biraz gelişme
imkanı bulmuştur.
Mısır'daki bu durum, Selahaddin Yusuf bin Eyyub tarafından Rafızi Ubeydi devleti
yıkılıncaya kadar devam etmiştir. Ubeydi devleti yıkılınca, Mısır'daki ehl-i beyt fıkhı
ortadan kalkıp, ehl-i sünnet fıkhı geri dönmüştür. Aynı şekilde Irak ve Şam'daki Şafii
alimlerin Mısır' a dönmesiyle birlikte Şafii fıkhı da geri gelmiş ve orada büyük bir ilerleme
kaydetip yayılmıştır. Eyylibi devletinin gölgesinde pek çok meşhur alim yetişmiştir.
Şam'da Muhyiddin Nevevi ve Izzuddin bin Abdusselam, Mısır' da ise lbn-i Rif'a, Takiyyuddin
bin Dakiku'l-Iyd ve Takiyyuddin Subki bunlardan bazılarıdır. Bu hal çağımıza gelinceye
kadar bu minvalde devam etmiş ve çağımızda da Mısır'da Şeyhü'l-İslam olan Siracüddin
Belkini yetişmiştir. Günümüzde o Mısır'daki Şafiilerin, hatta astımızdaki alimlerin
büyüğü durumundadır.
İmam Malik'in mezhebi ise Mağrib ve Endülüs halkının mezhebi haline gelmiştir.
Her ne kadar bu mezhep başka yerlerde mevcutsa da, başka mezhepler Mağrib ve Endülüs
halkları arasında -çok az istisna dışında- mevcut değildir. Çünkü Endülüs ve Mağriblilerin
ilim yolculukları genelde Hicaz'a oluyordu. Hicaz onların seferlerinin son durağıydı.
O dönemler Medine ilim merkeziydi. Irak'a da ilim oradan gitmiştir. Ancak Endülüs
ve Mağriblilerin yolu Irak'a düşmüyordu. Bu yüzden ilmi sadece Medine alimlerinden
almışlardı. Medine alimlerinin (dolayısıyla Endülüs ve Mağriblilerin) üstadları ve
hocaları ise İmam Malik'ti. İmam Malik'ten önce onun hocaları, sonra da öğrencileri söz
konusu bu üstadlık ve hocalık görevini üstlenmişlerdir. Bu yüzden Endülüs ve Mağrib
halkı hep ona müracaat etmiş ve mezhepleri kendilerine ulaşmamış olan diğer imamları
değil, sadece onu taklit etmişlerdir.
Diğer taraftan Endülüs ve Mağrib halklarının baskın özelliği bedevilikti. Irak halkının
sahip olduğu medenilikle haşir neşir değillerdi. Dolayısıyla bu açıdan Hicaz halkına
daha yakınlardı. Bu yüzden oralarda maliki mezhebi halen tazeliğini korumakta ve diğer
mezheplerden farklı olarak medeniliğin düzeltici ve şekillendirici rüzgarından etkilenmemiştir.
Her imamın mezhebi, mezhebinin mensuplarına (ve alimlerine) özgü bir ilim haline
geldikten ve (mezhep içindeki) bu alimlerin kıyas ve içtihad etmeye imkan bulamamalarından
sonra, mezhep imamlarının tespit ettiği usule dayanarak, yeni meseleleri kıyaslama
yoluyla önceki meselelerin hükmüne dahil etme veya birbirine karışmış meseleleri
ayırma zorunluluğu duydular. Onun için imamlarının mezheplerinin usulüne dayalı
olarak bu kıyaslama veya ayırma işini yapabilmelerini sağlayacak sağlam bir melekeye
sahip olma ihtiycı hasıl oldu. İşte çağımızdaki fıkıh ilmi bu melekeden ibarettir.
Mağriblilerin tamamı İmam Malik'i taklit ederler. Irak ve Mısır'daki öğrencilerinin
sayısı ise azdır. Irak'taki öğrencilerinden bazıları şunlardır: Kadı İsmail ve İbn-i Hu-