ibn-i Haldun - Mukaddime 2

ON B1R1NC1 FASIL
Fiili (Eylemsel) Olaylar Aleminin
Ancak Düşünce İle Tamamlanacağı Hakkında
Bil ki varlıklar alemi (a-) elementler ve elementlerden meydana gelmiş maden,
bitkiler ve (bitkilerin dışındaki) canlıları kapsadığı gibi -ki bunların hepsi ilahi kudretle
bağlantılıdır-, (b-) canlılardan sidır olan fiilleri de kapsar. Bu fiiller, Allah'ın bu fiilleri
meydana getirenlere verdiği kudretle bağlantılı olarak, onların (yani fiillerin) kastedilmesiyle
vııkua gelir.
Bu fiillerden bazıları düzenli ve tertiplidir. Bunların insanların fiilleridir. Bazıları
da düzensiz ve tertipsizdir. Bunlar da hayvanların fiilleridir. Bunun sebebi şudur: Düşünce,
tabii olarak veya kazanılmış bir özellik olarak, olaylar arasındaki düzeni idrak eder. Bir
şeyi meydana getirmeye yöneldiğinde, olayların tertibi için, mutlaka bunun sebebinin veya
şartının farkında olması gerekir. Genel olarak tertip, o şeyin meydana getirmenin (ilk
yapılması ve riayet edilmesi gereken) şartı durumundadır. Meydana getirilecek şey, ancak
bu tertiplerin neticesinde ortaya çıkar ve (tertipli olarak yapılacak şeylerden sonra) ikinci
sırada yer alır. Bu yüzden önce yapılması gereken şeyin sonra, sonra yapılması gereken
şeyin de önce yapılması mümkün değildir.
Bazen bu şarttan sonra, (yapılması gereken) başka bir şart daha olur ve (bu ikinci
şart) ancak onun mevcudiyetinden sonra gelir. Bu şartlar daha da yükselip çoğalabilir
veya sonra erer. Düşünce ikinci, üçüncü veya daha yukarıdaki derecede yer alan son şarta
ulaştığında, çalışmaya en üst basamakta ulaştığı son şarttan başlar. Evet, düşüncenin
ulaştığı son basamaktaki şart düşüncenin yerine getireceği ilk iştir. Sonra (geriye doğru)
teker teker diğer şartlan yapar ve böylece ilk düşündüğü şeye ulaşır.
Örneğin insan sığınıp barınacağı bir çatı yapmak isteyince, zihni bu çatıyı ayakta
tutacak duvarlaia geçer. Sonra duvarların, üzerine bina edileceği temele geçer. İşte temel,
(çatı yapılması için) düşüncenin ulaştığı son şarttır. Bu yüzden çalışmaya ilk önce temelden
başlar, sonra duvarları yapar ve en son iş olarak da çatıyı.