ibn-i Haldun - Mukaddime 2

-- MUKADDiME --
833
Şiir ve nesirden her birinin, kendine özgü olan bazı üslupları vardır ki, bunlar diğerine
uymaz ve onda kullanılmaz. Örneğin nesih (şiirin başında sevgiliye olan aşkı vurgulamak
ve sevgilinin güzelliğinden bahsetmek) şiir sanatına özgüdür. Hamd ve dua ederek
başlamak ise hutbelere özgü bir üsluptur. Sonraki edipler, şiire özgü pek çok üslubu
ve vezinleri nesirde de kullanmıştır. Nesri kafiyeli olarak söylemek ve. nesih ile başlamak
gibi. Bu tür nesirler dikkatli bir şekilde incelendiğinde, aslında bunların şiir sanatı içine
girdiğinde, veznin dışında aralarında bir fark olmadığı görülür.
Sonraki katipler bu yönelişi sürdürmüşler, resmi hitaplar da dahil, nesri sadece bu
üslupta icra etmişler ve serbest (mürsel) metodu unutulmaya terk etmişlerdir. Özellikle
doğudaki katipler böyle yapmıştır. Evet, böylece kıt akıllı katipler tarafından resmi hitaplar
da bu şekilde yapılır hale gelmiştir. Ancak belagat açısından bu hiç de doğru değildir.
Çünkü bu üslupta (kafiyeyi tutturmak gibi bir çok şekli ve şiirsel ayrıntı göz önünde bulundurulacağı
için}, hitap edilen ve hitap eden açısından, halin gerektirdiği belagat incelikleri
kolayca uygulanamayacaktır.
Bu yüzden resmi hitapların, şiir üsluplarının kullanıldığı kafiyeli nesirlerden arındırılması
gerekir. Çünkü şiir üsluplarında aşktan bahsedilmesi, ciddiyetle şakanın birbirine
karıştırılması, uzun uzun betimlemelerin yapılması, atasözlerinin zikredilmesi, teşbih
ve istiarenin bolca kullanılması uygundur. Oysa resmi hitaplarda bunların kullanılmasını
gerektiren bir zorunluluk yoktur. Diğer taraftan şiirsel sanatlar ve üsluplarla süslenmiş
kafiyeli resmi hitaplar, hükümdarın büyüklüğü ile bağdaşmadığı gibi, halkı teşvik
edilmesi veya korkutulması amacına da uygun değlidir.
Resmi hitaplarda makbul ve övülecek olan, istisnalar dışında seci de yapılmadan,
sözün tamamen serbest olarak söylenmesidir. Evet, bu tür hitaplar da esas olan, gereksiz
yere şiirsel sanatları ve üslupları kullanma külfetine girmeden, sözü, her açıdan halin gereklerine
uygun olarak söylemektir. Çünkü sözün söyleneceği haller değişiktir ve her halin
gerektirdiği ayrı bir üslup vardır. Örneğin sözün ayrıntılı veya özlü, açıkça veya işaret
yoluyla, kinayeli olarak ve veya istiare yapılarak söylenmesi gibi.
Resmi hitapların bu şekilde, yani şiirsel üslupların kullanıldığı bir nesirle icra edilmesi
ise yerilecek bir durumdur. Çağımızdaki katipleri buna sevk eden şey, dillerindeki
yetersizlik (yani Arapçalarının yetersiz oluşu) ve sözü, halin gerektirdiği belagat inceliklerine
göre söylemekten aciz oluşlarıdır. Onlar da bu eksikliklerini, sözü seci ve diğer sanatlarla
süsleyerek kapatmaya çalışıyorlar.
Çağımızda bu metodu esas alanların, hatta bütün sözlerinde aşırı derecede kullananların
çoğu, doğudaki katipler ve şairlerdir. öyle ki, eğer bunlar sözü belagat açısından
halin gereklerine uygun olarak söylemek ile cinaslı bir şekilde söylemek arasında tercih
yapmak durumunda kalsalar cinaslı şekilde söylemeyi tercih ederler. Hatta sözü cinaslı
söyleyebilmek için i'rabı bir kerana bırakırlar ve kelimelerin yapısını bozarlar. Bu hususlar
üzerinde iyice düşünür ve araştırırsan, söylediklerimizin doğru olduğunu görürsün.
Lütfu ve keremi ile doğruya ulaştıran Allah'tır ve O en iyi bilendir.