ibn-i Haldun - Mukaddime 2

-- IBN-I HALDÜN --
762
dan uzaklaşmak suretiyle, bağımsız olarak nefsini düzeltip ıslah edebilir" şeklindeki sözlerine
gelince, bu SÖZ "nefsin, kendi zatından olan idraklerle neşelenip sevinmesi, (ahirette)
vaat edilen mutluluğun kendisidir" anlayışına dayanır. Çünkü kötülükler nefsin tam
olarak idrak etmesini engeller. Bu durum nefsin, cismani melekelere ve özelliklere sahip
olmasından kaynaklanır.
Mutluluk ve mutsuzluğun eserinin, cismani ve ruhani idraklerin ötesinde olduğunu
açıklamıştık. Filozofların, nasıl yapılacağı bilgisine ulaşabilecekleri nefsi terbiye ve ıslah
etmenin tek faydası, belirli ölçülere ve kurallara dayanan ruhani idraklerden elde edilecek
neşe ve sevinçtir. Bunun ötesinde yapılması emredilen fiillere ve uyulması emredilen
ahlak esaslarına dayanan, şar'in bize vaat ettiği mutluluk ise hiç kimsenin idrakinin
kuşatamayacağı bir durumdur. Nitekim onların lideri olan Ebu Ali bin Sina bunun farkına
varmış ve "El-Mebde ve'l-Mead" isimli kitabında şu anlama gelen şeyler söylemiştir:
"Ruhani mead (dönüş, toplanış), akli burhanlar ve kıyaslar ile ulaşılabilecek (idrak edilebilecek)
bir durumdur. Çünkü bu, tek bir nisbet ve tabii ölçü içinde ceryan eder. Onun
için bu hususta burhanlara dayanma gücüne sahibiz. Cismani mead ve hallerinin ise,
burhanlar ile idrak edilmesi imkansızdır. Çünkü bunda tek bir nisbet ve ölçü geçerli değildir.
Bu konuyu bize hak olan Muhammedi şeriat açıklamıştır. Dolayısıyla bu konuda
ona müracaat ederiz."
Görüldüğü gibi bu ilim dalı, ondaki bazı hususların şeriata aykırı olmasının yanında,
filozofların ulaşmak istedikleri hedefleri gerçekleştirmek için de yeterli değildir.
Bildiğimiz kadarıyla onun tek bir semeresi vardır. O da, delillerin tertip edilmesi ve doğru
olanlarının seçilmesi konusunda sağlam bir melekeye sahip olmak için zihnin bilenmesidir.
Bunun sebebi, kıyaslamalardaki dtizen ve ölçülerin, mantık ilminde şart koştukları
gibi, sağlam ve tutarlı bir şekilde ve tabii ilimler çerçevesinde yapılmasıdır. Onlar bu
esasları daha çok tabii ilimler ve matematiksel ilimler gibi felsefi alanlarda kullanırlar.
İşte bu sahalarda incelemelerde bulunanlar, şartlarına uygun olarak burhanları
çok fazla kullandığı için, doğru delil getirmede sağlam bir melekeye sahip olur. Çünkü bu
kurallar her ne kadar filozofların ilahiyat konularındaki hedefleri için yetersiz kalıyorsa
da, yine de bildiğimiz kadarıyla, düşünce kurallarının en doğru olanlarıdır.
llim ehlinin görüşlerine vakıf olmanın yanında, bu sanatın semeresi işte budur.
Zararlarının ne olduğunu ise öğrenmiş bulunuyorsun. Bu konularda araştırma yapacakların,
onların tehlike ve kötülüklerinden korunması gerekir. Bunun için, bu konulara kapanmadan
önce tefsir ve fıkıf gibi şer'i ilimlere vakıf olup onlarla donanması gerekir.
İslami ilimlere sahip olmadan bu konulara yönelenlerin, onların tehlike ve zararlarından
korunma ihtimalleri çok azdır. Doğruya ve hakka ulaştırcak olan Allah'tır. "Eğer Allah bizi
doğru yola iletıneseydi, kendiliğimizden doğru yolu bulacak değildik." (A'raf su.resi,
43).