ibn-i Haldun - Mukaddime 2

-- IBN-I HALDÜN --
812
Bütün bu üsluplar ile kelime ve cümlelerin, bilinen sözlük manalarını aşan manalar
ifade edilir. Bu manalar, ortamın ve şartların gereklerine göre belirli şekil ve durumdaki
lafızlar ile kendilerine işaret edilen durumlar ve hallerdir. Bu hususları inceleyen beyan
ilmi üç kısma ayrılır: Birincisi, sözün halin gereklerine uygun şekil ve kalıplarda söylenmesidir.
Bu, belagat ilmi olarak isimlendirilir. İkincisi, söylenen söz ile onun gerçek
mananısının değil, sebep ve gereğinin kastedildiği durumları inceler. Bunlar istiare ve kinayedir.
Bu kısım beyan ilmi olarak isimlendirilir. Sonra bu iki kısma bir üçüncüsünü eklemişlerdir.
Bedi ilmi olarak isimlendirilen bu üçüncü kısımda, cinas, tevriye, karşılıklı
olarak zıt anlamlı kelimelerin zikredilmesi gibi pek çok sanatı kullanarak sözün süslenmesini
incelenir.
Sonraki alimler, bu üç kısmın hepsine birden, "beyan ilmi" demişlerdir. Oysa beyan
ilmi sadece ikinci kısmın ismidir. Çünkü eskiler bu ilim dalında konuşanların ilkidir
(ve onun için bu ilmin bütün konularından bahsetmemişlerdir). Sonra bu ilmin konuları
birbiri ardına ortaya çıktı ve Cafer bin Yahya, Cahiz, Kudame ve diğerleri, bu konuları
tam olarak kuşatmayan kitaplar yazdılar. Bundan sonra da bu ilmin meseleleri yavaş yavaş
ortaya çıkmaya ve tamamlanmaya devam etti.
Ta ki Sekkfıki gelene kadar. Evet, SekkAfd bu ilmin bütün konularını diğer ilimlerden
süzüp almış, bir araya toplamış ve biraz önce söylediğimiz şekilde tertip etmiştir.
Nahv, sarf ve beyan ilimleriyle ilgili "El-Miftah" isimli eserini telif etmiş ve bu ilmi de o
kitabın bir bölümü haline getirmiştir. Sonrakiler bu ilmi o kitaptan almışlar ve çağımızda
geçerli olan bu ilimle ilgili temel meseleleri ondan özetleyip çıkarmışlardır. Nitekim
Sekkaki "Et-Tibyan'', İbn-i Malik "El-Misbah" ve Celalüddin Gazvini de "El-İzah ve't-Telhis"
-ki bu kitap El-Misbfıh'tan daha küçük hacimlidir- kitaplarında yanı şeyi yapmışlardır.
Çağımızda doğuda, öğretim ve şerh etme noktasında "El-İzah ve't-Telhis"e diğerlerinden
daha fazla önem verilmektedir.
Genel olarak doğudaki alimler bu ilimde batıdaki alimlerden daha sağlamdır. Bunun
sebebi -Allah en iyisini bilir- b.u ilim dalının, dil ilimlerinin en üst noktası (yani kemal
noktası) olmasıdır. Kemale ulaşmış sanatlar ise kalabalık (ve gelişmiş) umranın bulundu
yerlerde olur. Daha önce söylediğimiz gibi, doğudaki umran batıdan daha kalabalıktır.
Veya bunun sebebinin, acemlerin -ki doğunun çoğunu acemler oluşturur- bu işe
verdiği önem olduğunu da söyleyebiliriz. Zamahşeri'nin tefsiri gibi. Bu eser tamamen bu
ilim dalına dayanmaktadır. Mağribliler ise bu ilmin kısımlarından özellikle bedi'e önem
vermişler, bunu şiirle ilgili edebi ilimlerden biri olarak kabul etmişler, çok sayıda kollara
ve bölümlere ayırmışlardır ve bütün bunları da Arap dilinden elde ettiklerini iddia etmişlerdir.
Aslında onları buna sevk eden tek sebep, lafızları süslemeye olan düşkünlükleri ve
bedi ilminin kolaylığıdır. Çok dikkatli bir bakış istemesi ve manalarının zor anlaşılır olması
nedeniyle belagat ve beyan ilimleri onlara zor gelmiş ve bu ilimlerden uzaklaşmışlardır.
Afrikalı alimlerden bedi ilminde kitap telif edenlerden biri tbn-i Reşik'tir. Telif etmiş
olduğu "El-Umde" isimli kitabı meşhurdur. Afrikalı ve Endülüslü belagatçılardan
bek çoğu, onun bu kitabında esas aldığı metodu izlemiştir.
Bil ki bu ilim dalının semeresi, Kur'an'ın mucize oluşunu anlamaktır. Çünkü
Kur'an'ın mucizi oluşu, hem söylem (manttlk) hem de anlam (mefhum) olarak, halin
bütün gereklerine tam olarak uygunluğunda kaynaklanır. Bu ise sözün terkibinin, dizili-