ibn-i Haldun - Mukaddime 2

- MUKADDiME
805
gat ilminden daha önemlidir. Çünkü eğer bu ilim bilinmezse (doğru bir cümle kurmak
ve) anlaşmak mümkün olmaz. Aynı şey lugat ilmi için geçerli değildir. Bütün eksikliklerden
uzak olan yüce Allah en iyi bilendir ve haşan O'ndandır.
Nahiv İlmi:
Bil ki dil, konuşanın maksadını ifade ettiği ibaredir. Söz konusu bu ibare, kişinin
(içinde olanı ifade etme) kastından doğan ve dilin yerine getirdiği bir fiildir. Dolayısıyla
bu fiilin (konuşmanın, ifade etmenin), onun faili olan organda yani dilde, yerleşik bir
meleke haline gelmesi şarttır. Bu meleke her milletin kendi ıstılahlarına göre olur. Arapların
bu konuda sahip olduğu meleke, maksatları ifade etme noktasındaki en güzel ve en
açık melekedir. Çünkü bu dildeki harekeler ve iştikak (türetme) harfleri gibi, kelimelerin
dışındaki şeylerle de, yeni lafızlar bulma zahmetine katlanmadan pek çok manaya işaret
edilebilir204. Bu özellik sadece Arapçada vardır. Diğer dillerde ise her mana veya durum,
kendine özgü ayrı kelimelerle ifade edilir.
Bu yüzden Arap olmayanların konuşmalarındaki sözlerin, Araplarınkinden daha
uzun olduğunu görüyoruz. Hz. Peygamberin şu sözünün anlamı da budur: "Bana cevamiu'l-kelim
(az söz ile çok mana ifade etme özelliği) verildi ve benim için konuşma çok
kısaltıldı:' Evet, Arapçada kastedilen (farklı) manaları ifade etmekte harfler, harekeler, lafızların
şekil ve durumları da kullanılır ve Araplar bir sanat olarak bunu öğrenme zahmetine
de katlanmazlar. Çünkü bu, sonrakilerin öncekilerden alip bellediği bir meleke
şeklinde devam eder. Tıpkı çağımızda çocuklarımızın dilimizi öğrendiği gibi.
İslam gelip, Araplar diğer milletlerin ülkelerine hakim olmak için Hicaz' dan ayrılınca,
acemlere karışmışlar ve Araplaşmış acemlerden, Arapça dil kurallarına aykırı olarak
duydukları şeylerin etkisiyle dildeki melekeleri değişip bozulmuştur. Çünkü dildeki
melekelerin esası duyınaktır. Bu yüzden sürekli olarak acemlerden duydukları şeylere
alışmışlar ve kendi melekeleri bozulmuştur.
Alimler zamanın geçmesiyle bu melekenin tamamen bozulmasından, buna bağlı
olarak da Kur'an ve sünnetin anlaşılamamasından korktular. Bu yüzden Arapların (henüz
bozulmamış doğru) konuşmalarından ve sözlerinden, bu melekeye ilişkin, diğer bütünsel
kurallara benzeyen, düzenli kurallar çıkardılar. Böylece diğer sözleri de bu kurallara
göre kıyas ettiler ve benzer olanları birbirinin hükmüne tabi kıldılar. Failin merfü
(yani harekesinin ötre) ve mef'Ulün mansub (yani harekesinin fethe) olması gibi. Sonra
kelimelerin harekelerinin değişmesiyle, işaret ettikleri anlamların değiştiğini görüp bu
durumu "i'rab" olarak isimlendirdiler. Bu değişiklikleri gerekli kılan etkenleri de "amil"
olarak isimlendirdiler. Ve bunun gibi diğer örnekler.
204 Arapçadaki harekeler, yazılışları aynı olan kelimelerin farklı şekillerde okunmalarını sağlıyor. Tabi bu aynı zamanda o kelimelerin
anlamlarının farklılaşmasına, tail veya mef'OI gibi anlamlara gelmesine yol açıyor. Örneğin Arapçadaki "_" kelimesindeki
re harfinin harekesi kesre olursa, "müdrik" şeklinde okunur ve idrak eden anlamına gelir. Ancak harekesi fethe olursa
"müdrek" şeklinde okunur ve idrak edilen analamına gelir.
Yine Arapçadaki iştikak harfleriyle belirli kalıplarda aynı kökten çok sayıda kelime türetilebilir. Ö rneğin açmak, fethetmek anlamına
gelen "fe-te-ha" kökünden, fetheden/açan anlamına gelen "fatih", fethedilen/açılan anlamına gelen "meftOh", açmada kullanılan
alet (anahtar) anlamına gelen "miftah" ve daha bunun gibi pek çok farklı anlama gelecek kelimeler türetilebilir.