ibn-i Haldun - Mukaddime 2

-- IBN-I HALDÜN --
772
Ebu Nasr Farabi, bu madenlerin tek bir tür oldukları şeklindeki görüşüyle, onların
birbirine dönüşmelerine imkan tanımış oluyor. Çünkü temelde aynı tür olan bu madenlerdeki
sonradan ortaya çıkan özellikler, yapılacak işlemler ile değiştirilebileceği için,
onların birbirine dönüşmeleri de mümkün olur. Dolayısıyla bu açıdan bakıldığında, ona
göre kimya sanatı (yani madenlerin altına ve gümüşe dönüştürülmeleri) imkan dahilindedir
ve kolay bir şeydir.
lbn-i Sina ise bu maddelerin ayrı türler olduğu şeklindeki görüşüyle, bu sanatı inkar
etmekte ve bunu imkansız görmektedir. Çünkü sanatla bir türün diğer bir türe çevrilmesi
imkansızdır. Onları ancak bütün eşyanın yaratıcısı ve takdir edicisi olan Allah yaratır.
Bir kere türlerin hakikatleri meçhuldür. Dolayısıyla onların sanat ile dönüştürülmeleri
nasıl mümkün olabilir?
Bu sanatın ileri gelenlerinden Tuğrai ise lbn-i Sina'nın bu sözünü yanlış bulmuş
ve şöyle demiştir: "(Maddeleri birbirine dönüştürmek için) yapılacak işlemler, tür yaratmak
değildir. Bu sadece maddeyi (başka bir türe) dönüşmeyi kabul etmeye hazırlamaktır.
Türün ortaya çıkışı ise bu hazırlamadan sonra, onun yaratıcısının fiiliyle olacaktır.
Tıpkı bir şeyin cilalananması ile ona nur (parlaklık) vermesi gibi. Onun için (türlerin)
hakikatlerini bilmeye gerek yoktur:'
Sonra şöyle diyor: "Türleri (ve hakikatleri) meçhul olduğu halde bazı canlıların
yaratılmasını biliyoruz. Örneğin topraktan akrep ve kıldan yılan yaratılması gibi. Yine
çiftçilerin zikrettikleri, ortadan kalktıklarında arıların buzağılardan, kamışların da hayvanların
boynuzlarından yaratılması ve sonra da bunun şeker kamışını dönüştürülmesi
gibi. Bu işlem toprağa dikilmiş boynuzun içine bal doldurulması suretiyle olur. Evet, bütün
bunlar yapılabildikten sonra, aynı şey altın ve gümüş için yapılmasının önündeki engel
ne? Bu iş için uygun olan madde, altın ve gümüşe dönüşüm kabiliyeti olan maddeye
katılır. Sonra yapılacak işlemler ile dönüşüm yeteneği tamamlanıp gerçekleştirilir."
Tuğrai'nin söylediklerinin anlamı bu. İbn-i Sina'ya cevap olarak söylediği bu sözler
doğru. Ancak sadece Tuğrai ve İbn-i Sina'nın değil, kimyacıların tamamının iddialarının
geçersiz olduğunu ve kimyanın (madenlerin altına ve gümüşe dönüştürülmesinin)
imkansız olduğunu ortaya koyacak başka nokta vardır. Bilindiği gibi kimyacıların yaptıkları
işlemin özeti şudur:
(Dönüşüme yada dönüşümü sağlayacak) hazır ve uygun madde bulunduktan
sonra, yapılan işlemler ile onun derecesi düşürülerek, (altına ve gümüşe dönüştürülecek
olan) madeni cismin içindeki tabiatın hizasını getirilir. Bu işlem maddenin o cismin altına
ve gümüşe dönüştürülmesine kadar devam eder. Dönüşümün en kısa zamanda gerçekleşmesi
için, (madde ve cisimdeki) etkili olan ve etkilenen kuvvetler artırılır. Çünkü
daha önce açıklandığı gibi, etkili kuvvetin artırılması onun daha kısa sürede etkili olmasını
sağlar. Yine daha önce açıklandığı gibi, altının ortaya çıkması, güneşin büyük devri
ile, yani 1080 yılın geçmesiyle gerçekleşir. Eğer dönüştürme işlemindeki söz konusu kuvvetler
artırılırsa, bu süre zorunlu olarak kısalır.
Veya kimyacılar başka bir metoda yönelerek, yapılacak işlemlerle (dönüşümü sağlayacak)
söz konusu maddede bir mizaç ortaya çıkarmayı ve sanki onu bir maya özelliğine
dönüştürmeyi hedeflerler. Böylece (mayanın, içine katıldığı şeyleri kendisine dönüş-