ibn-i Haldun - Mukaddime 2

ON DOKUZUNCU FASIL
Akli İlimler Ve Çeşitleri Hakkında
Düşünen bir varlık olması itibariyle insanlar için tabii olan akli ilimler, her hangi
bir topluma özgü değildir. Aksine bütün toplumlarda bu ilimlere yönelen, onlar üzerinde
araştırmalar ve incelemeler yapan kimseler bulunur. Bu ilimler yaratıldıklarından itibaren
insanlar arasında mevcuttur. "Felsefe ve hikmet ilimleri" olarak isimlendirilen bu
ilimler, dört ilmi kapsar:
Birincisi "mantık ilmi:' Bu ilim, bilinen şeylerden bilinmeyen şeylerin elde edilmesi
faaliyetinde zihni hatalardan korur. Bu ilmin faydası, varlıklar ve varlıklarda ortaya
çıkan durumların olumlu ve olumsuz özelliklerine vakıf olmak için, düşüncesini son sınırlarına
kadar çalıştırarak onlar üzerinde araştırmalar yapan kişinin elde ettiği sonuçların
doğru mu, yanlış mı olduğunu ortaya koymasıdır.
İkincisi "tabii ilim"dir. Bu ilim elementler ve onlardan oluşan madenler, bitkiler,
canlılar, (yıldızlar gibi) gök cisimleri ve tabii hareketlere veya hareketlerin kendisinden
kaynaklandığı nefsi (ruhu) inceler :
Üçüncüsü "ilahiyat ilini:' Bu ilim tabiatın arkasındaki ruhani şeyleri inceler.
Dördüncüsü, ölçüleri inceler ve dört çeşit ilmi kapsar. Bunlar "tealiın" (riyW,
matematiksel ilimler) olarak isimlendirilir.
Bu ilimlerin birincisi "hendese (geometri) ilmi"dir. Hendese ilmi genel olarak
miktar ve ölçüleri inceler. Bunlar ya sayılabilen cinsten olan bağımsız ve ayrı şeylerdir, ya
tek boyutlu olan çizgidir, ya iki boyutlu olan yüzeydir veya üç boyutlu olan talimi (geometrik)
cisimdir. Evet, hendese ilmi hem bu cisimlerin kendileri ve hem de birbirleriyle
olan orantıları açısından miktar ve ölçüleri inceler.