ibn-i Haldun - Mukaddime 2

ONUNCU FASIL
Ticaretle Kimlerin Meşgul Olduğu
Ve Kimlerin de Onu Meslek Edinmekten
Kaçınması Gerektiği Hakkında
Ticaretin, satın alınan malların, alış fiyatından daha pahalıya satılması suretiyle,
aradaki yükselen farktan kazanç elde etmeye çalışmak olduğuna yukarıda değindik. Bu
ya piyasaların havale geçirmesini beklemek veya malları daha yüksek fiyatla satacağı başka
bir yere götürmek ya da vadeli olarak yüksek fiyatla satmak suretiyle olur. Bu şekilde
elde edilen kar, asıl sermayeye nispetle azdır. Ancak mal (sermaye) çok olursa, kar da büyük
olur. Çünkü çok olandaki az bile çoktur. (Yani kar, çok olan asıl sermayeye nispetle
az olsa bile, tek başına ele alındığında çoktur).
Diğer taraftan alış ve satış fiyatları arasındaki yükselen farkı -ki bu kardır- elde
edebilmek için, malların alınıp satılmak suretiyle el değiştirmesi ve bedellerinin de ödenmesi
gerekir. Ancak dürüst ve insaflı kişiler az olduğu için, aldatma, hile yapma, ölçü ve
tartıyı eksik yapma veya malın bedelini geç ödeme veya inkar etme gibi haller kaçınılmaz
olarak vuku bulur. Bu yüzden alış verişler yazı ve şahitler ile kayıt altına alınmazsa elde
edilmek istenen kar tamamen ortadan kalkar ve sermaye de kaybedilebilir. İdarecilerin
ise bu duruma engel olma imkanları çok azdır. Çünkü onlar görünene göre hüküm verirler.
Sonuçta tacirler çok zor durumlarda kalırlar.
Bütün bunlardan dolayı tacirler, küçük miktarlardaki karları, büyük wrluklar ve
meşakkatlerden sonra elde ederler veya bu kadar zorluk ve meşakkatten sonra hiç kar elde
edemedikleri gibi sermayelerini kaybettikleri de olur. Eğer tacir, tartışma ve husumetlerde
cüretkar, hesap işlerinde dikkatli, mücadelesinde inatçı ve ısrarcı, idarecilere karşı
da korkusuzsa, bütün bunlar kendisine adalet ve hakkaniyetle muamele edilmesi noktasında
yardımcı olur. Aksi takdirde (bir tacirin başına gelecek olumsuzluklardan) korunmak
için, bir makamın koruyuculuğuna ihtiyacı vardır. Bu makamın etkisi, alış verişlerde
ona heybet sağladığı gibi, idarecileri de vergi konusunda ona karşı adaletli davranma-