ibn-i Haldun - Mukaddime 2

-- IBN-I HALDÜN ---
654
lı kesin delillerden yoksundur. Oysa bu filowflar mantık ilmindeki açıklamalarında kesin
delili şart koşarlar. Ancak kesin delille ispat edilmiş olmanın şartı, bu şekilde ispat
edilmiş hususların, başka hiçbir delili ve açıklamayı gerektirmeyecek kadar net ve açık
(evveliyyeten zatiyyeten) olmalarıdır. Oysa bu ruhani varlıkların mahiyetleri meçhuldür
ve dolayısıyla onlar hakkında kesin deliller ileri sürmek imkansızdır. Dolayısıyla bu alemlerin
ayrıntıları hakkında bilgi sahibi olacağımız tek kaynak imanın (iman esaslarının)
açıkladığı ve sağlamlaştırdığı şeriatlardan öğrendiklerimizdir.
Bu alemler içinde en fazla idrak ettiğimiz beşer alemidir. Çünkü bu alem hem cismani
hem de ruhani algılarımızla idrak ettiğimiz görülüp şahit olunan bir alemdir. Maddi
aleme hayvanlarla birlikte ortak olurken, akıl ve ruhlar alemine de -akıl ve ruhla aynı
cinsten olan- meleklerle birlikte ortak oluyoruz. Melekler cisim ve maddeden soyutlanmış
olan ve saf akıl durumundaki ruhani varlıklardır. Onlarda akıl, akleden ve akledilen
birleşmiş durumdadır. Sanki onlar, hakikati, idrak ve akıl olan varlıklardır. Onların bilgileri,
tabii olarak, daima bildikleri şeylerin gerçeğiyle uyum içindedir ve bilgilerinde asla
bir bozukluk olmaz.
İnsanların bilgisi ise, bilinen şeylerin (yani bilgiye konu olan şeylerin) suretlerinin,
onların (insanların) zatlarında -daha önce mevcut değilken, sonradan- mevcut hale
gelmesidir. Dolayısıyla insanların bilgisinin tamamı mükteseptir (sonradan kazanmadır).
İnsanda, bilinen şeylerin suretlerinin kendisinde mevcut olduğu zat, heyiılani (belirli
bir şekil ve sureti olmayan, henüz başlangıç aşamasında bulunan) bir madde halindeki
nefistir. Bu durumdaki (yani henüz bir varlığa bürünmemiş ve varlığı şekillenmemiş)
nefis, bilinen şeylerin suretlerine sahip oldukça (yani bilgi elde ettikçe), yavaş yavaş
varlığını geliştirir ve bu durum ölümle kendi suretine ve maddesine bürünüp tamamlanana
kadar devam eder.
Nefisteki talepler daima olumsuzluk ve olumluluk arasında gidip gelir. Bir suret
elde edilir ve bilgi haline gelirse, bu sefer bunun gerçeğe uygurıluğunun açıklamasına ihtiyaç
duyulur. Belki bu uygunluk sınai (akıl yürüterek sonuca gitme gibi) delillerle açıklanır.
Ancak bu açıklama (ve bunun sonucunda elde edilmiş bilgi), meleklerin bilgisinde
olduğu gibi bizzat görülerek değil, perde arkasından elde edilmiş bir nitelikte olur. Bazen
bu perde ortadan kalkar ve biz:l:at gözle görülüp idrak edilen uygurıluğa dönüşür.
Bütün bunlardan anlaşılıyor ki insan, -bilgisinin olumluluk ve olumsuzluk arasında
gidip gelmesi nedeniyle- tabiatı itibariyle cahil, kazanma ve bunlara ilişkin teknikler
itibariyle alimdir.
Yukarıda işaret ettiğimiz perdenin açılması, ancak riyazet (nefis terbiyesi) ile olur.
Riyazet için ise şunları yapmak gerekir: (a-) Zikir. Zikirlerin en üstünü, insanı kötülüklerden
ve çirkinliklerden alıkoyan namazdır. (b-) Çok yiyip içmekten uzak durmak. Bunun
da başında oruç gelir. ( c-) Tam bir ihlas ve samimiyetle Allah'a yönelmek. Allah insana
bilmediğini öğretti.