ibn-i Haldun - Mukaddime 2

-- MUKADDiME --
807
Biz bu eserde, müellifinin nahiv ilmindeki üstün derecesine ve engin bilgisine tanıklık
eden büyük ve kuşatıcı bir ilim gördük. Sanki o, lbn-i Cinni'nin izinden giden ve
onun öğretimdeki ıstılahlarına tabi olan Musul'lu nahivcilerin metodunu benimsemiş.
Böylece (nahiv ilmindeki) melekesinin kuvvetine ve bilgisinin genişliğine işaret eden şaşılacak
bir eser ortaya koymuştur. Allah yaratmada dilediğini artırır.
Lugat İlmi:
Bu ilim, kelimelerin konuluş (sözlük) anlamlarını açıklar. Yukarıda söylediğimiz
gibi, nahivcilerin i'rab olarak isimlendirdikleri harekeleri doğru bir şekilde kullanarak
Arapça konuşma melekesi bozulduktan sonra, buna ilişkin kurallar tespit edilmişti. Sonra
acemlerle karışmalar neticesinde bu bozulma devam etmiş ve kelimelerin anlamlarına
kadar yansımıştı. Öyle ki, lisan olarak Araplaşan acemlerin, dili, doğru Arapçaya aykırı
bir şekilde kullandıkları gibi kullanma eğilimine girilmiş ve bir çok kelime, Arapların
kullandıklarından farklı anlamlarda kullanılır olmuştu.
İşte bu durum kelimelerin doğru anlamları ile muhafaza altına alınmasını ve bunun
için eserler telif edilmesini gerektirmiştir. Çünkü aksi takdirde bu kelimelerin koybolup
gitmesinden, bunun sonucunda da Kur'an ve hadislerin anlaşılamamasından korkulmuştur.
Onun için çok sayıda dil alimi hemen bu işe soyunmuş ve bu konuda pek çok
eser (sözlük) telif etmişlerdir. Bu işteki öncülük Halil bin Ahmed Ferahidi'ye aittir. Eserinin
ismi "Kitabu'l-Ayın"dır. Halil bin Ahmed bu eserinde iki, üç, dört ve beş harften
oluşan -ki Arap dilindeki terkibler en fazla beş harften oluşur- bütün terkiblere (kelimelere)
yer vermiştir.
Onun bütün terkiblere yer vermesi sayısal bir sistem içinde gerçekleşir. Şöyle ki:
1ki harften oluşan terkiblerde her bir harfi, kendisinin dışındaki diğer yirmi yedi alfabe
harfiyle birleştirir. Böylece ortaya yirmi yedi kelime çıkar. Sonraki harfi geriye kalan yirmi
altı harfle birleştirir. (Çünkü yirmi sekiz alfabe harfinden birisi kendisidir, diğeriyle de
yani ilk harfle bir önceki aşamada birleşmiştir). Aynı şekilde üçüncü, dördüncü, ... harfleri
de kendilerinden sonra gelen harflerle birleştirir. (Bu sistemde, sonra gelen her aşamada
ortaya çıkan kelime sayısı azalır. Çünkü kendi sırası gelen harf, kendinden önceki
harflerle zaten birleşmiş olduğundan, sadece kendinden sonraki harflerle birleşir ve ortaya
o harflerin sayısı kadar kelime çıkar). Nihayet yirmi yedinci harfi, yirmi sekizinci
harfle birleştirir. Bundan ortaya sadece bir kelime çıkar. (Son yani yirmi sekizinci harf ise
artık bütün harflerle zaten birleşmiş durumdadır. Sonuçta her harf, diğer yirmi yedi harfle
birleşmiş olur.) Sonra hepsi sırayla birden yirmi yediye kadar sayılır ve hesap bilginlerince
malum olan usule göre toplamları alınır. Buna göre ilk sayı, sonuncu sayıyla toplanır
ve elde edilen toplam, (harflerin) sayısının yarısı ile çarpılır. Sonra ikili harflerden
oluşan terkiblerde, harflerin yerini değiştirerer mevcut kelime sayısını ikiye katlamak
mümkün olduğundan, yurakırdaki işlem sonucu elde edilen sayı da ikiye katlanır. Ortaya
çıkan sayı, iki harften oluşan toplam kelime sayısını verir.ıos
205 Aruz ilminin de kurucusu olan Halil bin Ahmed matematiksel bir zekaya sahiptir. Onun bu sisteminde ortaya çıkan her kelime,
Arapçada kullanılan kelimeler değildir. O da zaten bu şekilde elde ettiği kelimelerin kullanılanlarının anlamını verir, diğerlerinin
ise kullanılmadığını belirtir.