ibn-i Haldun - Mukaddime 2

OTUZ BİRİNCİ FASIL
Felsefenin Geçersizliği Ve Felsefeyle
Uğraşmanın Kötülüğü Hakkında
Bu ve bundan sonraki fasıl önemlidir. Çünkü bu ilimler umranda mevcuttur ve
şehirlerde yaygındır. Dine verdiği zarar ise çoktur. Onun için bunların durumunu açıkça
söylemek ve bunlar hakkındaki gerçek inanışı ortaya koymak zorunludur. Çünkü akıllı
insanlardan bir grup, ister duyu organlarıyla algılanan maddi, ister duyu organlarıyla algılanamayan
madde ötesi olsun, bütün varlıkların, sebepleriyle birlikte, zarlarının ve durumlarının,
fikri bakış ve akli kıyas ile idrak edileceğini iddia ederler. Aynı şekilde onlara
göre imani inanışların düzeltilmesi de, duyma ile (yani rivayet edilen vahiy kaynaklı haberlerle)
değil, akıl ile olur. Çünkü bunlar akılla idrak edilen şeylerin bir parçasını oluşturur.
İşte bu insanlar filowflar olarak isimlendirilir. Filozof, Yunanca bir kelime olup
"hikmeti seven" anlamındadır. Evet, filowflar bu konudaki amaçlarına ulaşmak için paçaları
sıvayıp çalışmaya koyuldular ve aklın, doğruyu yanlıştan ayırma faaliyetinde rehber
edineceği bir kanun koyup, bunu da "mantık" olarak isimlendirdiler. Bunun özeti şudur:
Doğruyu yanlıştan ayırmayı sağlayacan düşünce, somut varlıklardan alınmış manalar
üzerinde yürütülen zihni bir faaliyettir.
Önce tıpkı bir mührün nakışları ile onun balçık veya mum üzerine basılan suretinin
birbirine uyuşu gibi, bu varlıklardan, onlara uyan suretler soyutlanarak alınır. (Duyu
organlarıyla algılanan) somut varlıklardan elde edilen bu soyutlamalar (yani soyut anlamlar),
"ilk akli idrakler" olarak isimlendirilir. Sonra bu bütünsel anlamlardan, eğer başka
anlamlarla ortak noktaları bulunuyorsa, (her ikisini de kapsayacak şekilde) yeni soyutlamalar
yapılır. Bu soyutlama zihinde diğerinden ayrılır. Sonra (bu son soyutlamayla) ortak
noktaları olan başka anlamlardan yeni bir soyutlama yapılır. Ve bu soyutlamalar artık
yeni soyutlamalar yapılamayacak olan, bütün varlıklara ve manalara uyan bütünsel ve
basit (kompleks ve bileşik olmayan) anlamlara ulaşıncaya kadar devam eder. Bunlar yüksek
cinslerdir.