FRONDA

stępnego prezydenta Stanów Zjednoczonych wyciągnie z tego wnioski, możeoznaczać to czasowy zmierzch neokonserwatyzmu. Ale tylko czasowy. Dlaideologicznego organizowania stosunków wewnętrznych w USA obraz wrogiejpotęgi jest bowiem równie przydatny, jak uzasadniane nim inwestycjezbrojeniowe - dla napędzania koniunktury.Jednym z głównych elementów neokonserwatyzmu jest przeświadczenieo globalnym posłannictwie amerykańskiej demokracji. Czy nie jest to rodzajliberalnej utopii?Neokonserwatystom można postawić ten sam zarzut, z jakim oni sami zwykliwystępować wobec marksizmu. Ich myślenie o społeczeństwie okazujesię zaskakująco abstrakcyjne. Demokracja, którą propagują, usiłując czasamiwprowadzać ją w życie, adresowana jest - mógłby im zarzucić spadkobiercaJosepha de Maistre'a - do wykoncypowanego „człowieka w ogóle". Natomiastignoruje ona realnie istniejących przedstawicieli plemiennej i wyznaniowejmozaiki, dajmy na to, Iraku czy Afganistanu. Nic więc dziwnego, że wspomnianekraje w nie większym stopniu stały się ostatnimi laty demokratyczne,niż kiedyś Etiopia za sprawą inżynierów społecznych z bloku radzieckiegozbudowała u siebie naukowy socjalizm.Z drugiej strony, upowszechnianie się amerykańskiego modelu kapitalizmusprzyja równoległej niejako ekspansji najbardziej charakterystycznychcech tamtejszej demokracji. Mam tu na myśli szczególnie zanik programowychróżnic między głównymi partiami, jak również sprowadzenie debatypublicznej i rywalizacji o głosy do zabiegów typu marketingowego. Lecz takpojęte rozszerzanie „pax americana" potrzebuje raczej kanałów nacisku finansowegoaniżeli wypraw misjonarskich. Nie mówiąc już o tym, że niewielema ono wspólnego z normami i zasadami, na które powoływali się neokonserwatywnikaznodzieje, przemawiając do prozelitów.Jakie elementy neokonserwatyzmu sprawdziły się w ciągu minionych dziesięcioleci,a jakie nie?Wypada przyznać neokonserwatystom, że trafnie wskazali oni na słabościobiegowych formuł o końcu wieku ideologii czy nawet historii. Istotnie, me-26*FRONDA 41