FRONDA

polityki w ogóle, a jej wpływem na losy ludzi bezpośrednio w nią zaangażowanychprzede wszystkim.Dobry Stalin jest więc pozycją o tyle wyjątkową, że zdaje się burzyć mitpaństwa totalnego. Związek Radziecki w ujęciu Jerofiejewa to nie monolitideologiczny, lecz państwo, które co prawda pozostaje w gruntownej opozycjiwobec „świata wolnych", lecz również takie, gdzie kiełkują niezależne prądyintelektualne. Fakt „trwania" autora książki w newralgicznym miejscu usytuowanymna granicy między demokratycznym Zachodem a elitą władzy komunistycznejsprawia, iż obraz przedstawiony we wspomnieniach daleki będzieod przewidywalnego. Powieść pełna jest opisów zdarzeń i postaw ludziwessanych w tryby ideologii: polityków, pisarzy, muzyków, malarzy, aktorów.Roi się tu od anegdot będących udziałem osób z czołówek gazetowych szpalt,mających to nieszczęście, iż uwierzyli w miraże komunizmu.Książka Jerofiejewa to jednocześnie historia jego dojrzewania i kontestacji.Oto syn sowieckiego dygnitarza, mając możliwość wygodnego życiadającego niebagatelne profity, postanawia zakwestionować wybory rodzicówpoprzez działania nonkonformistyczne.[...] moja ocena dysputy Mołotow-Erenburg była niemerytoryczna, alebuntownicza. Ojciec i syn później powtarzali to samo zdanie skonsternowanegoojca:- Pisarz śmiał sprzeciwić się drugiej osobie w państwie!Jeden powtarzał je z wyraźnym rozdrażnieniem, drugi - ze skrywanymzachwytem. Ten epizod był dla mnie wezwaniem do oporu (s. 92)- wspomina Jerofiejew zdarzenie, które być może jego samego pchnęło nadrogę buntu.Ojciec oczywiście nie wychował mnie na dysydenta, coś takiego nieprzyśniłoby mu się w najkoszmarniejszym śnie, ale pokazał świat - i towystarczyło (s. 240)- doda w innym miejscu autor. Ta deklaracja wyda się paradoksalnie kluczowadla zrozumienia idei państwa totalnego, mogącego istnieć tylko w warunkachścisłej izolacji od świata prawdy i dobrobytu.ZIMA 2006 149*