FRONDA

ich wielkich zwolenników i uległa solidnemu zakorzenieniu, ale nie występujejuż w wersji ortodoksyjnej, a w każdym razie nie wypada jej już głosić bezustosunkowania się do wszystkich zastrzeżeń. Programy socjalne stały sięskuteczniejsze i lepsze. Nie ma także już pomysłu na prowadzenie ogólnonarodowej„wojny z nędzą" lub jakiejkolwiek innej ogólnonarodowej wojnysocjalnej. Czy system socjalny w Ameryce można uczynić lepszym i czy owalepszość polegałaby na upodobnieniu do modelu europejskiego, to pytanie,na które nie zaryzykuję odpowiedzi.W tradycyjnym konserwatyzmie ważną rolę odgrywał pozytywny stosunek doreligii, zwłaszcza do chrześcijaństwa jako moralnego i cywilizacyjnego fundamentuspołeczeństwa. Czy neokonserwatyzm jest kontynuatorem tej linii?Raczej nie. Przypomnieć warto jednak, że religia w początkowym okresieneokonserwatyzmu także się pojawiała. Dla Irvinga Kristola i Daniela Bella(który także w pewnym okresie do neokonserwatyzmu był zaliczany) judaizmstanowił niezmiernie ważne dziedzictwo, a w wypadku tego ostatniego byćmoże coś więcej niż dziedzictwo. Także w gronie neokonserwatystów działalichrześcijanie - protestant Peter Berger czy katolicy Michael Novak, PatrickMoynihan, i wielu innych. W miesięczniku „Commentary" wszyscy ci autorzysię spotykali. Później stały się dwie rzeczy. Po pierwsze, nowe pokolenieuległo wyraźnej sekeularyzacji, a przynajmniej kwestia religijna nie bywapodnoszona. Po drugie, doszło do łagodnego, ale jednak rozłamu międzyneokonserwatystami świeckimi (w większości pochodzenia żydowskiegoi świadomie z tym dziedzictwem się identyfikującymi) a neokonserwatystamireligijnymi (w większości chrześcijanami). W żargonie amerykańskim zaczętoich nazywać „neocons" oraz „theocons", czyli neokonami oraz teokonami.Ci ostatni publikują teraz rzadziej w „Commentary", a katolicy pojawiają sięgłównie w „First Things". Sekularyzacja neokonserwatyzmu jest zapewne kolejnymelementem tej zmiany pokoleniowej, o której pisałem powyżej i któraniekoniecznie wychodzi ruchowi na dobre.Pytanie do polskich respondentów: W jakim stopniu neokonserwatyzmmożna przeszczepić na grunt polski? Czy i jaki ma to sens?38*FRONDA 41