Impactos socioculturales en el turismo comunitario. Una ... - Pasos

tuba yan u nahi ti’ u wene ts’ur yanti’ baykin net
soy a ts’ur net soy yirik.
A he’ mea ts’abiti’ ti’ u ts’urir mok ku mea ti’
naachi ts’uro’ ich chiapas. Anta’ u metik a
Tres Lagunas ti’ a mok ku yantik chen kah. A
Comisión Nacional de Áreas Naturales Protegidas
(CONANP) tu yanta ti’ u kansik a winik ti’
u karantiko’ baykin yan ich u k’ax. Bexi’ ka’nsa’
ti’ u metik o’chi yete uk’u, bihk ku yirik a ts’ur
bexi’ tuba ku p’ata tu wene tu woro a he’ lahi’
tu ts’aa u ts’urir mok ku mea ti’ naachi ts’uro’ ich
Chiapas.
A bay he’ u metik a naachi ts’ur lahi’ xima ich
bonampak, xima ich u kor hach winik, he’ u
xima tuba hmeta’ u beri ti’ u yirik ba’, ichkir,
xima ich chem, he’ u yi’ri u yok bak’ yete cha’an
ch’ich’.
Ma’ u mu’ch’ik u baho’ yete u her winir tu huni’
yete u boho’ ku mea, tu mu’ch’ u baho’ tu mea,
yah tsikbano’ yete mok u yoh chuni k’uchi meana.
Mok ku pesik yahkarum yan u hu’ni ti u meaho.
A ch’upra lahi’ mok ku metik yete ku kanik
artesanías. Woro k’in yan ts’ur, tu woro a winik
xuba tan u meaho ti’ naachi ts’ur. A mehen
kahar frontera corozal tian xok’o yete u k’ax hach
winik, ti’ ku ts’o’ko México yete Guatemala. Lahi’
u hor tu’ ku yoko ich yaxchilan tian ich México
a hunp’e lahi’ tikal tian ich Guatemala.
A he’ chen kah ku tsentiko’ ne ya’p’ wakax, ku
meaho’ ich kor(ku ch’akik che’yete ku tokik) p’isi’
jche’ M muk’ bä ik’elob jiñi Secretaría de Turismo
ya’ tyi yumäl tyi mejiku che’ tyi k’iñ lujumpejlel
juño tyi ja’bil 2008 k’äläl tyi yoralel che’ tyi
k’iñ bolomp’ejlel juño tyi ja’bil 2010 cha’añ mi
ik’elob jiñi tyi chajptyak jiñi tyi k’atyiñtyel yi’k’oty
iyujtyibal ijak’bal tyi i tyojlel jiñi lakpi’älob,
cha’añ mi iweñ-esañ, mi lakmajñañ yi’k’oty tyi
iyetyelob tyi jujuntyikil lakerañob. Yik’oty ja’el ili
jump’e juñ känbilbä NMX-AA-133-SCFI-2006:
woli bä ik’atyibeñtyelob cha’añ jiñi xk’eloñelob
che tyi k’iñ lujump’ej ichak’al tyi awril che tyi
ja’bil 2008 k’äläl tyi k’iñ lujump’ej ichak’al tyi
awril 2012 tsa’ bä imele jiñi Instituto Mexicano
de Normalización y Certificación, A.C.
Lakanja’ chansayab jiñäch jump’ej tyejklum
ñumeñ k’ämbilbä icha’añob jiñi muk’ bä imulañ
ik’elobtyak, jiñäch ñaxañbä tyejklum baki tsa’
k’otyiyob jiñi xk’elojelob che’ tyi ja’bil 1946,
ja’bil baki’ tsa iyäk’äyob tyi k’elol jiñi iyejtyalob
lakñojtye’elob B+onampak. Ila’ tyi tyejlum,
pejtyelel jujump’ej otyoty che tyoj o mach tyoj
mi icha’leñob e’tyel cha’an xk’eloñel che’ äch
bajche baki mi’ ipäsbeñob baki mi ik’ajob iyoj
jiñi ñajty bä Woli ityilelob mi ipäsbeñob baki mi
ik’uxob iwaj , mi ikoty chokoñob ixäjñib, baki
mi iwäyelob, bakityak mi ichojñel jiñi iyejtyaltyak
laknojtye’el (artesanía) yik’oty bajche’ mi
imajlelob tyi xämbal tyi mal jiñi kolembä tye’el.
Ili tyejlum mi laktyaj ya’ tyi iyojlil jiñi kolembä
matye’el ik’aba’ matye’el lacandona, boñbilix
moibal sok wol akil na banti stak’ yich’ kuxel
ot’anil
Te bina k’ax t’ujbil le’a ja’ te Poza Po’op Chan
sok te yanyantik te’etik yu’un te toyem te’ak’
ja’maletik ta slumal kabenaletik. Stak’ beel,
nuxel, st’unel, yilel te’eltik mutetik, yilbeyel
yakan sbeel chanbalametik sok te sk’oplal ya
yich’ a’anel ja’ into snuboj sba soj te xch’ayel ja’
Ch’en Ulich’ soknix te Campamento Cueva de
Tejón en Lacanjá Chansayab.
Ta swenta bit’il stsoboj sbaik, ja’ yu’un te ma’ba
tsobolik, ma’ sjeloj sba te ma’ch’a ta sbabial le’
nitbilik-a ta 2005. Yich’ojikix nojptesel ta cha’ox
chajp at’elil, ochemikix sk’oplal ta lekil at’elil M
te yak’ te Secretaría de Turismo del Gobierno
Mexicano ta balunlajuneb sk’aalel junio ta 2008
ja’to ich’bil ta muk ta sbalunlajuneb sk’aalel junio
ta 2010 k’alal yich’ tael te bit’il yich’ k’anel sok
slok’esel lekil at’elil ta stojol ula’tawanejetik, slektesel
bintik yich’ pasel, bolemal sok te snopjibal
yu’un te at’eletik. Ja’nix jich ak’botix sjunal te ja’
NMX-AA-133-SCFI-2006: Bintik yich’ k’anel sok
cholbeyel sk’oplal te yich’el ta muk’ lum k’inal, ta
lajuneb xcha’winik sk’aalel abril yu’un 2008 ja’to
ta lajuneb xcha’winik sk’aalel abril ta 2012, ak’bil
yu’un te Instituto Mexicano de Normalización y
Certificación, A.C.
Ja’xan nabil sba lek yu’un ula’tawanejetik te Lacanjá
Chansayab, melel ja’ neel la staj sba sok te kaxlanetik
talemik ta yanyantik lumetik ta 1946, le’ ta
| 104