Impactos socioculturales en el turismo comunitario. Una ... - Pasos

latyaj jiñi iyotyotyob lakñojtye’elob bajche’
jiñi tikal.
Iyetyelob muk’ bä ichoñob ilaj tyi tyejklum
jiñäch jiñi p’ol wakax, chobal yik’oty xk’elojelob,
li iyujtyibalbä e’tyel jiñach wolibä ik’äñob tyi
e’tyel k’äläl tyi chänlujump’ej ja’bil (1996-2010).
che tyi 1996 tsa’ tyejchi imelob jiñi iyejtyaj
bajlum jiñäch jiñi jump’ej chajpayaj cha’añ jiñi
alä tyejklum ilaj tyi chyapas, k’äläl tyi wäle’
tsa’ tyejchiyob imuch’ chokoñob ibä yañobä
bajche’ tsij’bä tsuybä, muty, bajlum, tikal-chilam,
jumuch’ xpäsbijob siyaj chan, jumuch’ x-ixikob
woliyob bä tyi mel bujkäl tyi imelbalob ch’olob,
yik’oty jump’ej baki mi ik’uxob iwaj ik’aba
ipusik’al e’tye’el.
Ili jump’ej yojlil wa’libäl bajche’ iyejtyal bajlum,
jiñäch tsa’ bä ityeche’ ili jump’ej chajpaya
xk’elojelob yik’oty jiñi i yojlil xk’elojelob tsijib bä
tsuybä mi isujbeñonla baki mi lak k’aj lako’j, baki
mi lak’ux lakwaj yik’oty baki mi imajlelob tyi
jukub k’äläl muk’ bä imajlel ya’ tyi kolem ja’ usumasinta
k’äläl ya tyi joytyälel jiñi yaxchilañ, che’
äch bajche’ tyi tyejklum bethel Guatemala, jiñi
jumuch’ x-etyelob bajlum muty yik’oty tikal-chilam,
cha’añ jach mujach ik’otyelob jini añob bä
ixäwib k’äläl ya’ tyi yaxchilañ yik’oty tyi bethel,
jiñi xpäsbijob siyaj chan, jiñäch muk’ bä ipäsob
ibä cha’añob jiñi xk’eloñelob cha’añ bio-agroecologia
cha’añäch mi ik’elob bajche’ icha’añob
yik’oty imelbalob ya’ tyi Frontera Corozal ya’ tyi
Sociedades Cooperativas, ay jun ak’bilotik stukel
yu’un tul jpas sjunal lekil kuxlejal. Ta spisil, ja’
swentainojik te spasel sok xchonel t’ujbil at’elil
te antsetike. Yu’un te tsobol ma’ch’atik xk’otik ta
jujun bolmal, spisil yakalik ta a’tel.
Yu’un ya xlaj ko’yantik ta xcholbeyel sk’oplal,
te stojb naetik ta Frontera Corozal xjil ta sts’el
naklejetik ayinem ta Comunidad Lacandona,
sts’ajk’ México sok Guatemala. Stak’ x-ochotik
bael ta sna chichmamiletik Yaxchilán ta smejch’el
México sok ta Tikal ta smejch’el Guatemala.
Te bol wakaxetik, pas k’altik (sojk’wej, selab’ sok
xchik’el) sok te yilel xpaxajibal ula’tawanejetik
ja’ te bintik ya spasik. Te bina la yich’ alel ta
slajibal ayix chanlajuneb jawil te jajch’ tulan
sk’oplal (1996 – 2010). Ta 1996 jajch’ spasik te
yawil Escudo Jaguar, ja’into ja’ sbabial at’elil te la
yich’ ta muk’ te talelal ta Chiapas, yo’tik into ay
lok’ix yantik tsoblejaletik bit’il te Nueva Alianza,
Pájaro Jaguar, Tikal – Chilam, Grupo de Guías
Siyaj Chan, tsojb antsetik te yakal xcha’ stsakik
te bit’il yayik jalab ta nameytel te Ch’oletik sok te
wol sna weibal sbiil Corazón de la Selva.
Te xpaxajibal ula’tawanejetik Escudo Jaguar, bit’il
sbabial at’elil, sok te xpaxajibal ula’tawanejetik
Nueva Alianza yak’ik lejch pat naetik, we’liletik
sok bintik xtuun ta beenel ta ja’ ta muk’ul ja’
Usumacinta te x-ik’wan bael ta Yaxchilán, ja’nix
jich ta Bethel slumal Guatemala. Te tsoblejetik
Pájaro Jaguar sok Tikal – Chilam, ja’nax ya
| 110