Impactos socioculturales en el turismo comunitario. Una ... - Pasos

ya’arik bihk kira’ u winiki yete bihk kira’ u k’ax o
tuba yani. A bex a ts’ur toh u yoher baykin yan he’
u k’uchu ich a mehen kahar, he’ u yirik bihk kira’
tuba kaha’ yete bihk kira’ u winiki.
mi lakpuk majlel bajche’ yom mi lakp’oltyak
baki jachtyak lumal ch’och’oktyakba yik’oty
ja’el mi lakts’äktyesañ bajche’ laktyak’iñ tyi
jujump’ej otyoty. (CAÑADA, 2008:20)
Jiñi lakpi’äl, bajche’ iliyi, mi ichoñ jump’ej e’tyel
k’eloñel tsa’ bä ik’ajtyi xjula’ jiñob ma’añik mi
iñatyañob cha’añ ma’añik mi ik’añob che’ äch
bajche ikämbal, che’ äch bajche’ mi ik’elob ibä,
cha’añ mi ik’ejlelob tyi ñuk jiñi iwuty yaño’bä
mi imejlel indumentaria étnica, che’äch bajche’
mi imelob ejtyaläl añbä subAconsciente jiñi
xjula’ob yik’oty mi ikäy tyi tsikilbä tyi ipejtyelelob.
Jiñi iyejtyalob jiñäch muk’ bä ikäy kälel jiñi
xjula’ob, jiñi cha’añ, k’äläl ya baki mi ilok’eltyak
xäñib k’äläl ja’el ya’yi k’elojib icha’añob xämbalob,
muk’ bä iñujsañob tyi millares tyi tsikol
ya’ tyi Internet, baki mi iñusañ ikäñol jujump’ej
junmuch’obä, baki mi imelob hincapié en las
perpendiculares ke, mi ik’extyañob baki jach bä
lum . Jiñi cha’añ, lakpi’älob mi imelob yik’oty mi
iweñ melob bajche’ mi ityejchelob tyi i kämbal,
o mi ik’elob bajche’ iliyi, chuki mi ichajpañob
mach jiñikach bajche’ mi ik’otyelob xjula’ob,
yik’oty mi imelob bajche’ paginas Web añix ora
tsa’ k’axiyob cha’añ tyi melol bajche’ iliyi ñumeñ
tsa’ ipukuyob.
Che’äch bajche’ yom mi lajk’el mi woläch
i melob reorientación ya’ tyi iye’tyelob, tyi
junchajp cha’añ mi iña’tyañob jiñi junmuch’ob
ya’ tyi ñajtyil woliyob cha’añ Woli bä ikäñtyañ,
ik’uxbiñ yik’oty Woli bä iweñ käñtyañ jiñ
mil (epigrafía maya), jich ta swenta, yik’elbael
ulatawanejetik ma’ jauk nax te bitk yilik, ja’nix
jich te bitk k’axem sk’opalil yu’un talel kuxinel te
yak’ojik ta yot’anik sok sbutsal k’inal yu’unik-a.
ja’nix me jich, kilotik bitil yotsesik be’el ulatawanejetik
ta xkuxinelik ta swenta poxil wamaletik
sok bitik xan stu’ul jich bit’il we’lil sok bats’il
poxil, yak’el ta ilel ich’el ta muk’ te bitk ay ta
xujk’ sjoyob sok sk¿oplalil te lum k’inal, jich bit’il
kananteyel. Te bitk smulanik te ulatawanejetik ta
swenta namey kuxinel, bayal ch’ieletik te yak’ojik
ta yot’an te skoltayel te bitik yakal ta lajel, jich
bit’il ya kiltik be’el sk’oplalil bit’il xhajp’an sbaik
sok jalabil.
Jai sle’el k’op ayejetik to ja’me yu’un ta snopel te
smuk’ubtesel te yilel yutsilal lum k’inal ta swenta
jeltombalil te yakalik xkuxintayel yawalul toyem te’
ak’ ja’maletik yu’un kabanaletik sok sjeltiklael stalelik.
Te tatomba spasik ulawanejetik sok te ulatabil
(sk’opalil te ak’bil ta snopel sk’oplal bitk yijk’taye
chichmamil, spastiklael bitk sk’an yu’un jilel ta
wayel ta swenta tatomba yu’un ulatawanejetik sok
ulatabilik) jun sk’oplalil yu’un k’oel ta ot’anil Agustín
Santana (1995) bayalix ja’wil te yakalik ta a’tel ta
swenta to, yak’el ta ilel bit’il xjach’ jun talel kuxinel
(tatomba yu’un talel kuxinel) te yich’o sk’oplal ta
tsobol tsojb sok spasel tatombail, te le’ jajch’emtel
ta swenta yanyik kuxlejaletik. Jai tatombail to sok
yan yantik kuxineletik yame sjelik bitik ayik ta stalel
xkuxinelik, soknix ta xjachel yach’il kuxlejalil ta
tsojbol tsojb sok tatombail ta jaiknix.
| 62